17. Wat gebeurt er in Gaza?

Staakt-het-vuren in 2014.

Disclaimer: Dit is kei-ingewikkeld, en ik kan het niet minder ingewikkeld maken. Ik wil gewoon een aantal draden uit elkaar halen, om een vollediger beeld te schetsen van wat er aan de hand is in dit piepkleine stukje land dan ‘OMG BOMMEN’. Er zitten wellicht onvolledigheden in de tekst – die zijn niet bedoeld om een kant te kiezen of het beeld in één richting te beïnvloeden, maar gewoon het gevolg van de noodzakelijke onvolledigheid bij dit soort verhalen. Voor wie meer wil weten, zitten er bij elk stukje links.

1. Waar ligt Gaza?

Afhankelijk van welke visie je op het Palestijnse conflict hebt, ligt Gaza ten zuidwesten van Israël, of in het zuidwesten van Israël. Dat alleen zou al voldoende moeten vertellen over de aard van het conflict: in essentie is het een ontvoogdingsstrijd.

Gaza is 151² km groot en telt 450.000 inwoners – ter vergelijking: Gent meet 156² km in oppervlakte, en telt 251.000 inwoners. Het is begrensd in het westen door de Middellandse Zee, en de grens is afgesloten en wordt bewaakt door Israël. Een ruime meerderheid van de bewoners is moslim, met een kleine christelijke minderheid van ongeveer 3.500 mensen. Gaza behoort, hoewel het aan de andere kant van Israël ligt. tot de parochie Jeruzalem. Sinds 1948 wonen er geen joden meer in Gaza.

75% van de bevolking van Gaza is jonger dan 25 jaar.

Het bestuur van Gaza is sinds de verkiezingen van 2004 in handen van Hamas (zie 4. Wat is Palestina?), ook al wordt die partij niet in het Westen erkend en is er bijgevolg ook geen internationale steun voor de regering van Gaza.

De belangrijkste bron van inkomen voor Gaza is landbouw, met de kweek van dadels, olijven, citrusvruchten en bloemen. Problemen met grondwatervervuiling en watertoevoer, de economische blokkade en het sluiten van de grenzen hebben de economie echter in ernstige problemen gebracht. Op dit moment zit de werkloosheid rond de 25%, en er is een lichte daling merkbaar in de laatste jaren. Omwille van de lage gemiddelde leeftijd, is onderwijs de belangrijkste overheidssector in Gaza, met ca. een kwart van de populatie ingeschreven in één of andere school.

2. Wat is Gaza?

Gaza werd na de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948 in 1967 door Israël heroverd op Egypte tijdens de Zesdaagse Oorlog (zie 3. Wat is Israël?). In 1993 werd Gaza overgedragen naar de Palestijnse Autoriteit (zie 4. Wat is Palestina?) in het kader van de Oslo-akkoorden, waarvoor Yasser Arafat, Shimon Peres en Yitzhak Rabin hun Nobelprijs kregen. Omwille van de blokkade, die voor de landbouw en economie in Gaza grote gevolgen heeft omdat ook water gerantsoeneerd wordt, is Gaza effectief nog steeds bezet gebied, ondanks het gebrek aan een Israëlische aanwezigheid in het gebied zelf.

Gaza is omringd door een barrière. Alles en iedereen moet check points passeren, waar rigoureuze controles gebeuren.

3. Wat is Israël?

Israël is een republiek in de Levant, tegen de Middellandse Zee en begrensd door Libanon, Syrië, Jordanië en Egypte. De staat werd officieel gesticht in 1948. Het telt ca. 7 miljoen inwoners, waarvan meer dan 75% joods is. Er is ook een islamitische minderheid van ca. 17%, en verder telt de bevolking 2% christenen en iets minder dan 2% Druzen.

De gemiddelde leeftijd is 28 jaar.

Slechts 8% van de Israëli’s woont in dorpen of landelijk gebied, en nog 2% in de kibboets. Israël kent een significante groep migranten, waarvan het grootste deel uit de voormalige U.S.S.R. komt. Een andere belangrijke groep immigranten komt uit Ethiopië. Dit zorgt voor een gestage bevolkingstoename.

Israël is het enige land ter wereld met een Joodse* bevolkingsmeerderheid. 65% van de Israëlische Joden zijn in Israël geboren. Slechts één derde van de Joodse Israëli’s is religieus, waarvan het grootste deel eerder traditioneel of orthodox. Religieuze zionisten zijn een kleine minderheid (nog geen 10% van de ca. 30% religieuze Joden).

Zionisme is een nationalistische politieke ideologie die dateert van het einde van de 19e eeuw. In heel Europa maakte nationalisme gedurende de 19e eeuw een sterke opgang, met de diverse revoluties tot gevolg. In 1890 introduceerde Oostenrijks journalist en filosoof Nathan Birmbaum, oprichter van de joodse studentenorganisatie Kamidah, de term zionisme in het publieke discours. Hij pleitte voor joodse emancipatie via Selbstemanzipation, en koppelde hier een vertrek uit het sterk antisemitische Europa aan. Birnbaum keerde zich later af van het politieke zionisme, overtuigd door zijn studies van het orthodoxe jodendom dat een terugkeer naar het Beloofde Land vanzelf zou komen, en dat niemand eerst de politieke condities daarvoor diende te creëren.

Tegen 1919, het jaar waarin Birnbaum deze mening publiceerde, was het zionisme al een krachtige internationale speler geworden. Er was al een migratiebeweging op gang gekomen vanuit Oost-Europa, waar de Joden sterk onderdrukt werden, naar het toen nog Ottomaanse Palestina. In de Balfour-verklaring van 1917 engageerde Groot-Brittannië zich om in Palestina een ‘joods huis’ te creëren. De latere eerste president van Israël, Chaim Weizmann, speelde hier een belangrijke rol. Niet veel later kwam het ook tot een vergelijk met de Arabische leider Faisal Ibn Hoessein van Irak, die bereid was tot het ondersteunen van Weizmanns nationalistische Joodse aspiraties in ruil voor land in huidig Syrië. De Britten kwamen die belofte echter niet na.

In 1922 kreeg de Britse overheid het mandaat over Palestina, maar de Arabische bevolkingsmeerderheid verzette zich al snel tegen de Britse kolonisator, de Balfour-verklaring en de Joodse migranten. In 1923 vertrok Groot-Brittannië uit een deel van het mandaatgebied, dat nu Jordanië geworden is.

De joodse migranten (Yishuv) bleven echter niet bij de pakken zitten. Ze richtten de Haganah op, een paramilitaire organisatie die de verdediging van de Joodse gemeenschap en eigendommen in Brits Palestina op zich moest nemen. In 1939 werd de Irgun opgericht, een terroristische organisatie die vooral mikte op Britse doelen, maar regelmatig ook Arabische doelwitten viseerde. Na de moord op een Britse diplomaat in 1944, keerde Brits premier Winston Churchill zich van het politieke zionisme af, waarna de Haganah de strijd tegen de Irgun inzette om zo opnieuw sympathie voor de zionistische zaak te winnen.

Als reactie op de onlusten stelden de Britten in 1937 voor om het resterende mandaat gebied op te delen in een grote Arabische staat, en een kleiner gebied voor de Joodse migranten. De Yishuv zag dit plan nog wel zitten, maar de Arabische leiders wezen het als één blok af. Twee jaar later begonnen Europese Joden, op de vlucht voor het nazi-regime, Palestina binnen te sijpelen. Net op dit moment werd de Joodse migratie naar het gebied door de Britten sterk beperkt, wat de Yishuv deed afkeren van een binationale oplossing en pleiten voor de oprichting van een onafhankelijke Joodse staat.

Die staat kwam er in de nasleep van WOII: de Britten bleven vluchtelingen en slachtoffers van de shoa toegang tot het mandaatgebied weigeren, waarop de Haganah en de Irgun zich verenigden en gedurende drie jaar terroristische acties uitvoerden tegen het Britse bewind. Daarnaast was er ook steeds sterker wordend gewapend verzet tegen de Yishuv vanuit de Arabische bewoners van het gebied, gesteund door de Arabische buurlanden. In 1947 gaf Groot-Brittannië het mandaatgebied terug aan de Volkenbond.

Op 14 mei 1948 werd de onafhankelijkheid van Israël uitgeroepen. Op 15 mei vielen verschillende Arabische buurlanden het pasgeboren land binnen. Dit was het startschot voor de Arabisch-Israëlische oorlog. De bedoeling was om de Joodse aanwezigheid in de regio uit te roeien, en het hele gebied onder de buurlanden te verdelen. De Joodse leiding had reeds afspraken gemaakt met koning Abdullah van Jordanië, waardoor de Jordaanse bezetting van de Westelijke Jordaanoever zonder slag of stoot verliep. De bedoeling van de twee mogendheden was om Palestina te verdelen onder hen beiden. Jeruzalem, dat volgens resolutie 181 van de Verenigde Naties autonoom gebied onder internationaal bestuur moest worden, was niet in die onderhandelingen opgenomen, maar beide groepen maakten er aanspraak op. Op 19 mei viel het Arabische Legioen Jeruzalem binnen, waarna het oostelijke deel van de stad in Arabische handen terecht kwam, en het westerse deel in Israëlisch bezit – een verdeling die tot op de dag van vandaag behouden blijft.

De plannen van de Arabische buurlanden hadden het omgekeerde effect: tijdens de gevechten won het Israëlische leger almaar meer terrein, waarop 78% van het vroegere mandaatgebied in handen van de Israëlische Staat kwam. De enige gebieden die in Arabische handen bleven, waren de Westelijke Jordaanoever en Gaza. Het verdelingsplan van 1947 had een veel groter grondgebied voorzien voor de Arabische inwoners van het gebied, vandaar dat Palestijnen nog steeds naar deze oorlog verwijzen als Al-Nakba, ‘de grote catastrofe’.

In 1967 escaleerde het grensconflict met Syrië. Egypte oefende druk uit op zijn grens met Israël, en vanuit verschillende Arabische hoeken kwam dreigende oorlogsretoriek. Syrië was bang dat Israël naar Damascus wilde optrekken, Israël op zijn beurt was bang voor een nieuwe Arabische inval. In het defensief gedreven, viel Israël op 5 juni de grens met de Sinaï aan en verpulverde de Egyptische aanvalslinie. Op 10 juni was de oorlog gedaan: Israël had grond gewonnen op Egypte, Syrië (de Golanhoogte) en Jordanië (de Westelijke Jordaanoever). De grenzen van na de Zesdaagse Oorlog zijn nog steeds gecontesteerd, maar zijn wel de grenzen die je op landkaarten zal vinden.

Na het innemen van de Westelijke Jordaanoever begint Israël daar met een nederzettingenpolitiek. De Arabische gebieden, waarvoor nu het woord Palestina gebruikt wordt, beginnen een gewapend verzet te organiseren. In 1973 vallen Egypte en Syrië aan op de feestdag Yom Kippoer. Israël slaagt erin haar grenzen te bewaren.

Onder impuls van president Answar Sadat bereikt Egypte in 1979 een vredesakkoord met Israël, wat leidt tot een terugtrekking van Israël uit de Sinai. Egypte is het eerste Arabische land om Israël te erkennen als onafhankelijke staat. Egypte wordt afgestraft door uit de Arabische Liga gegooid te worden.

4. Wat is Palestina?

Het Palestijnse gebied werd van bij het begin van de oprichting van de staat Israël gecontesteerd. Het duurde echter tot 1964 eer de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie of PLO opgericht werd, met als doel het bevrijden van de Palestijnse gebieden en een terugkeer naar de grenzen van 1947. Tot 1993 werd de PLO gezien als een louter militaire organisatie, ook door de leden zelf. Arafat leidde de beweging echter in een toenemend gematigdere en politiekere richting. Als tegenbeweging ontstonden er in de jaren ’70 en ’80 een aantal radicale, terroristische splinterbewegingen, waarvan de bekendste het islamistische Hamas is dat in 1987 werd opgericht. Islamisme is een politieke stromingen binnen islam, die vindt dat de staat volgens de principes en wetten van het geloof moet georganiseerd worden.

In 1987 ontstond in Gaza de eerste grote opstand tegen de Israëlische bezetting van het gebied. Deze revolte wordt de eerste Intifada genoemd. De opstand duurde tot het ondertekenen van de Oslo-akkoorden in 1993 door PLO-leider Mahmoud Abbas en Israëlisch onderhandelaar Shimon Peres, in aanwezigheid van PLO-voorzitter Yasser Arafat en Israëlisch president Yitzhak Rabin, onder het oog van Amerikaans president Bill Clinton.

Israël blijft echter in gebreke: de Palestijnse Autoriteit levert geen écht zelfbestuur, de levensomstandigheden verbeteren niet en Israël verdubbelt het aantal kolonisten in de periode na de Oslo-akkoorden. In 2000 escaleert het conflict opnieuw, wanneer oppositieleider Ariel Sharon de Tempelberg bezoekt. Stenengooiende jongeren luiden de Tweede Intifada in: tijdens schermutselingen bij één van de protesten doodt het Israëlische leger 13 Israëlische Palestijnen, waarna zelfmoordaanslagen, protesten en invallen van het leger elkaar in hoog tempo afwisselen. Tussen 2000 en 2005 laten 972 Israëliërs en 3301 Palestijnen het leven.

In 2004 ligt het plan voor in de Knesset voor een volledige terugtrekking uit de Gazastrook. Ondanks felle tegenkantingen vanuit joods-orthodoxe hoek, wordt het plan uitgevoerd. In 2006 krijgt Gaza voor het eerst autonome verkiezingen. De bevolking verkiest van de weeromstuit Hamas, een organisatie die op allerhande terreurlijsten staat, waarop de internationale gemeenschap weigert het leiderschap te herkennen. De Palestijnse Autoriteit wordt geboycot door Israël, de V.S. en de E.U., wat zorgt voor wrevel bij het Abbas-gezinde Fatah, dat eerder voor een seculiere, socialistische staat wilde gaan.

Omdat er niet zoiets kan zijn als teveel problemen, breekt de Palestijnse Burgeroorlog uit. Hamas slaagt erin Gaza te winnen, en president Abbas ontbindt de regering van nationale eenheid en installeert een nieuwe regering in de Westelijke Jordaanoever. Pas in de loop van het voorjaar 2014 leek er een doorbraak te komen in de onderhandelingen om Gaza en de Westelijke Jordaanoever weer samen te besturen, wat de timing van het geweld van deze zomer wel heel erg verdacht maakt.

De Palestijnse Autoriteit veranderde haar naam in 2013 tot de staat Palestina, en is sinds 2012 een waarnemend, niet-deelnemend lid van de Verenigde Naties. Hierdoor kan het land deelnemen aan commissies maar ook iemand aanklagen bij het Internationaal Strafhof in Den Haag. Niet alleen is het een stap naar internationale erkenning van deze gebieden als onafhankelijk van Israël (wat consequenties zou hebben voor de nederzettingen), maar het geeft Palestina voor het eerst ook de mogelijkheid om Israël op een niet-militaire manier te bestrijden.

5. Wat is het probleem?

Uit het voorgaande zou moeten duidelijk zijn dat het grootste conflict draait om de grenzen van de staat Israël. Israël beschouwt de Palestijnse Autoriteit als autonome deelstaten binnen haar eigen grondgebied, maar niet als onafhankelijk. Daarnaast zijn de Golanhoogte en de grens met Libanon en Jordanië nog steeds betwiste gebieden. Daarom wordt er ook gesproken over ‘de bezette gebieden’ wanneer het gaat over Palestina.

Aangezien voor Israël de Westelijke Jordaanoever nog steeds binnen haar staatsgrenzen ligt, blijft het daar een politiek van kolonisatie voeren: nieuwe nederzettingen worden nog steeds gebouwd op onteigend Palestijns land. De gevolgen hiervan zijn in beeld gebracht in de Oscargenomineerde documentaire 5 Broken Cameras. Hoewel de nederzettingen in Gaza ontmanteld zijn, is er veel vruchtbare landbouwgrond verdwenen sinds 1967.

Daarnaast is er het vluchtelingenprobleem. Tijdens de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948, ontvluchtten 711.000 Arabieren het mandaatgebied. Slechts tussen 30.000 en 90.000 van hen keerden terug naar hun oorspronkelijke woonplaats. Deze vluchtelingenpopulatie zou ondertussen aangegroeid zijn tot 5 miljoen (bestaande uit 30.000 échte vluchtelingen, en de rest nakomelingen), waarvan 1.5 miljoen in één van de 58 ‘officiële’ vluchtelingenkampen woont. Het merendeel daarvan bevindt zich op de Golanhoogte, op de gecontesteerde grens met Syrië. Israël waarborgt hun terugkeerrecht niet, en het merendeel van hun eigendommen zijn onteigend.

Een ander probleem is de waterproblematiek. Gaza is voor zijn hele watertoevoer, waaronder levensnoodzakelijk drinkwater, volledig afhankelijk van de Wadi Ghazza, een stroom die alleen in de winter voor een beetje water zorgt. Dat water wordt echter volledig omgeleid via Israël, waardoor Gaza de facto op Israëlische goodwill moet rekenen om aan water te komen. Een bijkomende complicatie in die waterproblematiek is de aanwezigheid van klei in de grond, die voor bodemvervuiling zorgt. Water dat toch uit de grond gewonnen kan worden, is vaak ernstig vervuild via industrie, landbouw en de Middellandse Zee.

Tot slot is er het probleem van Hamas zelf. Ook al beschouwen heel wat inwoners van Gaza Hamas als een bevrijdingsleger, het blijft een islamistische organisatie, die in haar nog steeds niet afgezworen handvest de dood van Joden en de vernietiging van Israël propageert. Hamas wordt gefinancierd vanuit Saoedi-Arabië, en het bewind in Gaza rijgt de mensenrechtenschendingen aan elkaar. Gelegitimeerd door verkiezingen, is Hamas een noodzakelijke gesprekspartner in elke poging tot vrede, maar de leiding bestaat niet uit vredesduiven.

6. Wat zijn de mogelijke oplossingen?

Er zijn eigenlijk twee grote pistes: de tweestaten-oplossing, en het unitaire model.

De two state solution gaat terug naar de grenzen van of 1947 of 1967, en brengt Jeruzalem onder internationale voogdij. De vraag daar is: naar wie gaat de Golanhoogte, wat moet er gebeuren met de Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever en hoe wordt het grensbeleid rond Gaza geregeld?

De binationale of one state solution, stelt een eengemaakt Palestina voor

In beide gevallen is de terugkeer van de vluchtelingen een enorm pijnpunt dat sowieso geadresseerd zal moeten worden.

meer lezen:

Nederlands:

Gaza: de wapens zwijgen, de vrede is ver weg (Sam Gerrits in Interne Keuken

Gaza op mijn hoofd (Inge Neefs in Interne Keuken over haar ervaringen in Gaza)

Het conflict tussen Fatah en Hamas (Kennislink)

Israël of Hamas? (Ine Roox in Interne Keuken)

Jeff Halper, Israëlische Jood, activist voor Palestijnse rechten (De Wereld Morgen)

Wat is zionisme? (De Wereld Morgen): fragment uit het boek De Israël Lobby van Lucas Cathérine, integraal weergegeven. Cathérine is altijd bijzonder kritisch voor de Israëlische autoriteit, maar dit fragment bevat voornamelijk feiten en weinig opinie.

Engels:

Anna Baltzer & Mustafa Barghouti bij Jon Stewart in The Daily Show

AJ+ heeft een kort filmpje over de Israëlische organisatie Breaking the Silence, die ex-soldaten rondleidingen laat geven in de bezette gebieden, om een beter begrip te kweken bij de Israëlische bevolking rond wat er gebeurt.

Ook op AJ+: een kort interview met de Noorse politicus en arts Mads Gilbert over de gezondheidsnoden in Gaza.

Debunking the Myths About Gaza (Salon)

Gaza conflict: Who is a civilian? (Heather Sharp, BBC News): over de vraag wie burgers zijn in dit conflict, en wie strijders

de pagina rond het conflict van Human Rights Watch, die mensenrechtenschendingen rapporteren

Israel, Gaza, War & Data (Gilad Lotan, Medium): een analyse van de manier waarop er in (sociale) media geconverseerd wordt over het Israëlisch-Palestijnse conflict, en de impact ervan

Life under fire in Gaza: the diary of a Palestinian (Atef Abu Saif, The Guardian): een kort dagboek van een inwoner in Gaza vlak voor een staakt-het-vuren in juli 2014 tijdens operatie Protective Edge. Beelden van die militaire actie werden geschoten voor Canvas door Zouheir Al-Najjar.

The Israel-Palestine conflict is not just about land. It’s a bitter religious war (Anshel Pfeffer, The Guardian): dit opiniestuk probeert het punt te maken dat religie weldegelijk een rol speelt in het conflict, en analyseert op welke manier het de kop opsteekt. Het opiniestuk Fresh eyes on Jerusalem’s stubborn impasse (Christian Science Monitor) maakt eenzelfde argumentatie in de zoektocht naar een oplossing voor een verdeeld Jeruzalem.

This Land Is Mine (geanimeerde geschiedenis van het Palestijnse gebied)

The Middle-East Conflict at 35,000 Feet (Paul Moss, BBC News): fantastische beeldspraak om het conflict uit te leggen

Een kort interview uit de film Human over The Parents Circle, een non-profit die ouders van slachtoffers uit het conflict samenbrengt.

* Jodendom met een hoofdletter duidt het volk aan, jodendom met de kleine letter is het geloof.