33. Hoort wie klopt daar kind’ren?

Een man verkleed als Perchten in Innsbruck, Oostenrijk. (c) Dominic Ebenbichler

’t Is alleszins niet de goede Sint, integendeel. Voor Sinterklaas zijn intrede deed in de Europese folklore, afgeleid van een echte heilige uit Turkije, was het Zwarte Piet die in het hartje van de winter rondsloop over de daken. Wel, niet echt Zwarte Piet: Krampus, de voorloper van onze jolige maar betwiste Moorse vriend, is immers een bovennatuurlijk wezen, en geen kindervriend die mandarijntjes gooit.

De demonische Krampus heeft Zuidoost-Europese roots, vooral vanuit de regio’s van Oostenrijk-Hongarije en Italië. Met zijn hoorns, zware wollen vacht en dierlijke voorkomen verwijst Krampus naar traditionele voorstellingen van de Duivel, maar ook naar de pre-christelijke figuur van de Gehoornde God, die ook een belangrijke rol speelt in het moderne wicca. Andere verhalen linken hem dan weer aan de Noorse godin Hel. Hoewel een omstreden figuur, houdt het gebruik om jonge mannen op de vooravond van Sinterklaas als Krampus te verkleden en de kinderen van het dorp de stuipen op het lijf te jagen, nog steeds stand. Dit gebruik was wijd verspreid tot de Inquisitie, wanneer het zich verkleden als duivel of demon strafbaar werd. [x] De naam Krampus is afgeleid van het Hoogduitse krampen, of ‘klauwen’.

Hoewel de demonisch, duivelse Krampus met zijn bokkenpoten en dikke vacht op het eerste zicht niets met Sinterklaas te maken lijkt te hebben, zijn er linken à volonté: van de zwarte huid van de eerst Moorse (Arabische), dan effectief Afrikaanse, dan schoorsteenvegende Zwarte Piet; over zijn roe (een bussel twijgen waar Krampus de kinderen mee slaat en die verwijst naar de bezem van de ‘heksen’ om de voordeur schoon te maken voor bezoekende geesten); tot zijn zak vol speelgoed en mandarijntjes. Krampus draagt immers vaak een juten zak of wastobbe mee, om stoute kinderen mee te nemen. Wat er met hen gebeurt? Afhankelijk van de traditie verdwijnen ze in de Hel, of in Krampus’ eigen maag.

Maar Krampus is ook gelinkt aan andere Europese tradities. In Scandinavische landen is er bijvoorbeeld de joelboek, die in Finland Joulupukki heet, en die ook een duistere, sinistere kant heeft: een onzichtbare helper van de Sint, heeft de joelboek ook linker met Thor en is hij in sommige legenden een gruwelijk wezen dat kinderen angst aan jaagt. Een (meestal) vrouwelijke versie is te vinden in de Nederlands-Duitse Perchten.

De duisternis van Krampus lijkt te vloeken met de zeemzoeterige, vrolijke sfeer van kerstmis en Sinterklaas. Maar niets is minder waar: in het midden van de winterse koude en duisternis, worden van oudsher overal ter wereld lichtfeesten gevierd. Het licht is zo spectaculair dat het gevierd moet worden, net omwille van het duister. Kinderen die het goed doen, moeten beloond worden; terwijl kinderen die het niet goed doen, geconfronteerd moeten worden met de gevolgen van hun daden. In de volksspiritualiteit van de Europeanen speelt Krampus /Zwarte Piet een belangrijke rol: hij zorgt ervoor dat kinderen geconfronteerd worden met die duisternis, met de dreiging van hel en verdoemenis voor hen die een loopje nemen met de regels. [x]

In die zin staat Krampus in de lange Europese traditie van het traumatiseren van kleine kinderen via verhalen en rituelen: van de sprookjes die pre-Grimm nog heerlijk gruwelijk waren, tot All Hallow’s Eve waarop kinderen er op uitgestuurd werden om aan de doden snoepjes te geven om hen kalm te houden. Maar net als alle goede dingen, is Krampus ondertussen een slachtoffer geworden van zijn eigen succes: Europese puristen vinden de Amerikaanse heropleving van de Krampuslauf commercialisering.

 

Meer lezen:

You Better Not Cry: Krampus, the Yuletide Bad Cop op deviantART beschouwt de Zwitserse roots van Krampus en de impact op Amerika