65. Mag een moslim zijn vrouw slaan?

Opnieuw een vraag die opdook in de klas, en één waarvan ik zeker wist dat ik het antwoord erop kende: ja, althans toch als je naar de Hadith keek. Maar er ontstond discussie, en als er discussie is, dan betekent dit dat ik terug moet gaan om te checken of ik het wel juist heb.

En ik ben duidelijk niet alleen: of een moslim zijn vrouw mag slaan is de derde vraag die Google suggereerde. Hopelijk kwam die vraag van juffen godsdienst, zoals ik, of van hopeloze racisten op zoek naar meer islamofoob materiaal; en niet van moslims die zich afvroegen of die rotzooi op het aanrecht nu effectief gold als een goede reden voor een pedagogische tik.

 

Hoe vind ik het antwoord op zo’n vraag?

Voor we eraan beginnen, even een recap: islam is ingewikkeld, en ingewikkelder dan het christendom en het jodendom. Joden hebben in de Tenach een hele lijst van dingen staan die wel en niet mogen, of die moeten en hoe ze dan moeten. Het gros van die regels staat in Leviticus, het derde boek van de christelijke Bijbel, sectie Oude Testament. Door een vriendelijke interpretatie van Jezus’ uitspraken over de wet door de apostelen (“als we doen zoals Jezus, hoeven we de oude wetten niet meer te volgen”) zijn christenen eigenlijk relatief vrij in wat ze (niet) mogen doen. Elke christelijke gemeenschap stelt haar eigen regels, en beargumenteert die vanuit haar eigen theologie. Doorgaans komt het neer op bidden, het laatste avondmaal nabootsen, goed zijn voor de armen, naastenliefde beoefenen en heel veel regels rond seks.

In islam heb je twee teksten die belangrijk zijn om te kennen als het gaat over wat je mag, en niet mag doen; en wat je moet doen en hoe dat moet. De eerste tekst is de Qur’an. De tweede tekst is de Hadith. De Qur’an is het geopenbaarde woord van God, dus letterlijk wat God tegen Mohammed zei (via de engel Gabriel). Dat is dus wet, zoals het boek Leviticus voor de joden en Jezus’ leven voor de christenen (Jezus is immers ‘de Zoon van’ God, en dus het dichtste bij Gods eigen woord dat een christen kan komen). En dan heb je de Hadith: de verzameling van de verhalen over het leven van de profeet Mohammed die zijn tijdgenoten optekenden. Als je het antwoord op een vraag niet vindt in de Qur’an, kan je het gaan zoeken in de Hadith. Maar de Hadith is niet één boek, maar een verzameling van meer en minder betrouwbare bundelingen van verhalen, en elke rechtsschool binnen het soennisme, interpreteert die Hadith anders en zal andere conclusies trekken uit de verhalen.

Een moslim moet zijn vraag dus voorleggen aan een aantal mensen, de argumenten die hij hoort tegen elkaar afwegen en dan beslissen op basis van de kennis die hij zelf opgedaan heeft en de waarde die hij aan de argumenten geeft, wat volgens hem het juiste antwoord op de vraag is. Hoe beter een gelovige zelf de Qur’an kent, hoe gemakkelijker hij de afweging kan maken. Hoe minder goed hij de Qur’an kent, hoe meer hij afhankelijk is van wat anderen hem zeggen. Daarom is het bestuderen en kennen van de Qur’an bijzonder belangrijk voor elke moslim: alleen zo kan je immers afwegen wat een argument waard is, en dus hoe je écht moet leven.

 

Wat zegt de Qur’an?

Stel dat een moslim wil weten of hij zijn vrouw, die de afwas laten staan heeft omdat ze vroeger in bed gekropen is, mag slaan. Dan kan hij daarvoor niet terecht bij de Qur’an, want die zegt alleen dat mannen en vrouwen elkaars (spirituele) gelijken zijn. Of toch: dat dacht ik.

Ik bleek fout te zijn, jammer genoeg.

In Soera 4, An-Nisa (De vrouwen), vers 34 staat er:

Maar als er vrouwen zijn over wier gehoorzaamheid jullie je zorgen maken, praat dan eerst met hen, waarschuw hen. Als het niet helpt, neem afstand van hen in bed. En als het nog niet helpt, sla ze. [vertaling: Kader Abdolah]

Dit lijkt heel sterk op “Als ze echt vervelend wordt, mag je ze slaan”. Maar helaas, hier komt het grote probleem van de vertaling de kop op steken: wat staat er? Wel, er staat iḍribūhunna. En dat blijkt een problematische term.

Eén mogelijk vertaling is ‘slaan’, maar een andere is ‘scheiden’ of ‘afstand nemen’. Wil God hier zeggen dat een vrouw die jou niet gehoorzaamt geen goede vrouw voor jou is, en je (tijdelijk) mag stoppen met voor haar te zorgen? Andere vertalingen stellen voor dat je de tekst moet begrijpen als ‘terechtwijzen’ of ‘geselen’.

Blijkt dat heel wat geleerden het idee van ‘slaan’ eerder als symbolisch interpreteren, terwijl je daar dan tegen in kan brengen dat dat weinig zinvol is, omdat er al twee ‘zwaardere’ sancties gevallen zijn voor je aan iḍribūhunna komt. Het moet dus wel een beetje erger zijn dan iemand terechtwijzen of het bed weigeren (lees: geen seks hebben). En hoe ‘sla’ je iemand symbolisch?

Dat het meer dan symbolisch is, wordt ook gesuggereerd door het feit dat de man in kwestie zelf voldoende moreel gezag moet hebben en in staat moet zijn om zichzelf seks te ontzeggen.[x] Dat het de overtreffende trap is van terechtwijzen, houdt ook een belangrijke afwijzing van systematisch geweld in: het is duidelijk niet oké om je vrouw voortdurend te slaan, en je mag haar niet slaan en seks hebben met haar tegelijk. (Wedden dat heel wat mannen dat stukje voor het gemak toch maar vergeten?)

Wat meer is: als een man die beperkingen niet volgt, of als een vrouw niet geslagen wil worden, kan ze volgens deze tekst een scheiding aanvragen.[x] Aangezien ik nog minder weet over scheidingsrecht in islam dan over het slaan van je vrouw, zal de vraag of dat klopt voor een andere blogpost zijn. Deze site suggereert alleszins iets soortgelijks, en legt de link tussen vers 4:34 en de echtscheidingsprocedure in kwestie.

Een interpretatie die grammaticaal gezien mogelijk blijkt, maar quasi universeel verworpen wordt is ‘dekken’, als in: seks hebben. Maar dat klinkt niet alleen als verkrachting, het lijkt gewoon ook heel vergezocht. En blijkbaar vindt iedereen dat zowat.

De meest dominante vertaling in het Engels is die van Abdullah Yusuf Ali uit 1938, voornamelijk omdat die ook aan de meeste rechtsscholen en universiteiten gebruikt wordt. En daar staat weldegelijk ‘strike’.

 

Op zoek naar context en verheldering

Dan maar kijken naar de Hadith, zeker?

Mohammed zelf zegt volgens  verschillende ahadith[x] dat je je vrouw niet mag slaan en zou zelf ook nooit een vrouw geslagen hebben volgens zijn eigen echtgenote Aisha.

In Sunan Abu Dawood staat er dan weer:

“Umar ibn al-Khattab: De Profeet (vrij zij met hem) zei: Een man zal niet gevraagd worden waarom hij zijn vrouw slaat.”[x]

In het commentaar van Ibn Abbas vind je dan weer dat ‘slaan’ niet betekent ‘erop kloppen’, maar een lichte tik geven, zoals je bij een kind zou doen, met een siwak (tandenborstel) of een opgevouwen doek. [x]

Misschien moeten we toch terug naar de Qur’an, en wat daar verder nog staat over mannen en vrouwen. Hoewel een man verantwoordelijk is voor het welzijn en de welvaart van zijn vrouw, en een vrouw gehoorzaam moet zijn aan haar man (waar het geloofszaken en het welslagen van het huwelijk betreft, blijkt de meest algemene interpretatie van die regel te zijn), spreekt de Qur’an voor het overige eigenlijk voornamelijk over gelijkheid. Het principe van qiwamah speelt soms zelfs in het voordeel van een vrouw: een man mag zijn echtgenote niet meer taken geven dan ze aankan, en mag niet meer vrouwen hebben dan hij deftig kan onderhouden en verzorgen.

Terwijl je in 2:228 nog iets anders te lezen krijgt (“vrouwen zullen gelijkaardige rechten hebben aan de rechten die over hen gehouden worden, volgens wat rechtvaardig is; maar mannen hebben een mate van voordeel over hen” gaat over een scheiding), vind je in 4:124 dat God mannen en vrouwen als gelijken beschouwt in hun toegang tot het Paradijs.

Een term die in veel teksten terugkwam, was nushuz. Dit is extreme ongepastheid of zondigheid, en zou kunnen impliceren dat die ongehoorzaamheid niet zozeer is ‘de afwas laten staan’ dan wel promiscuïteit of het in gevaar brengen van de eer van de man of het huwelijk. Maar ook dat roept vragen op: seksuele ethiek en zedigheid zijn nog ingewikkelder dan de vraag of je nu je vrouw mag slaan of niet, dus wanneer overschrijdt een vrouw die grens? [x] [x]

 

Misschien helpt een vrouwelijk perspectief?

Ik ben niet de enige die er niet aan uit kan: uit een studie van UNICEF bleek dat heel wat vrouwen en meisjes geloven dat hun echtgenoot hen weldegelijk mag slaan – eigenlijk duiken de percentages alleen in Azerbeidzjan, Egypte, Soedan (in 2013 nog één land), Turkmenistan en de Maldiven (met het laagste percentage van 39%) onder de 50%.

Het mag dan ook niet verbazen dat huiselijk geweld bijzonder veel voorkomt in heel wat islamitische landen [x]. Afghanistan, waar 90% van de vrouwen tussen 15 en 49 denken dat het mag, doet het qua partnergeweld dan ook het slechtst in de wereld, en in Pakistan zou het gaan om 80% van de vrouwen die slachtoffer worden van huiselijk geweld.

Of hoe een louter theoretische discussie over hoe je een religieuze tekst moet begrijpen, helemaal niet zo vrijblijvend en theoretisch is in de praktijk…

 

Islamitische feministen roepen al langer op tot een nieuwe interpretatie, onder hen wijlen Fatema Mernessi. Maar ook mijn goeie vriend Reza Aslan verwijst in zijn boek No God But God naar de wereldse positie van de man en de vrouw in de publieke ruimte om de vertaling van iḍribūhunna als ‘slaan’ of zelfs ‘geselen’ te verklaren: de dominante interpretatie van de Qur’an, de dominante islam, is mannelijk.

 

Amina Wadud analyseert het als volgt:

No community will ever be exactly like another. Therefore no community can be a duplicate of that original community. The Quran never states that as a goal. Rather the goal has been to emulate certain key principles of human development; justice, equity, harmony, moral responsibility, spiritual awareness and development. [x]

M.a.w. een moslim moet naar de geest van de grondleggers kijken, en in de huidige context op zoek gaan naar de gepaste manier om die geest vorm te geven.

En als we naar de geest van islam gaan kijken, dan is die heel duidelijk: in een cultuur waarin vrouwen amper rechten hadden en niet meer waren dan het eigendom van hun echtgenoot (danku Leviticus), gaf islam vrouwen rechten gelijk aan die van hun echtgenoten, waaronder het recht op een eigen inkomen, erfenisrecht (iets waar Jane Austens protagonisten in de 19^e eeuw nog op zaten te wachten) en scheidingsrecht. [x]

Islam is, net als jodendom en christendom, inherent progressief: elke nieuwe incarnatie van de God van Abraham is socialer en liberaler, geeft meer vrijheden aan meer mensen, en moedigt een universelere gemeenschap aan. Maar wanneer die ideologie in de praktijk gezet wordt, botst ze op de grenzen van samenlevingen die conservatief zijn en waar machthebbers (rijke, geprivilegieerde mannen) die passages uit de voor handen zijnde teksten kiezen die ze kunnen gebruiken om hun macht te behouden en zo interpreteren dat ze hen het best uitkomen.

 

Conclusie

Terug naar de afwas. Mag ik, geërgerde moslimechtgenoot die ondertussen al zeven uur online aan het zoeken is naar het antwoord op de vraag Mag ik mijn vrouw slaan? nu effectief mijn vrouw slaan? Wel: nee. Nee, want dat zij moe is en daarom de afwas tot morgen laat staan, is geen nushuz. Integendeel: eigenlijk heb ik mijn plicht als echtgenoot om haar welzijn te beschermen niet vervuld, want ik heb haar meer werk gegeven dan ze aankon. Misschien tijd om zelf eens de handen uit de mouwen te steken, en mijn vrouw een plezier te doen door haar de verrassen, morgenvroeg, met een proper aanrecht?

In Pakistan zou dat wellicht de schoonste ochtend van haar leven zijn…