43. Wat is dat met al die pompoenen?

My Samhain Altar by Willhelmine @ deviantART

Halloween. Het is een feest dat de laatste jaren plots duchtig en enthousiast gevierd wordt in deze streken, met maskers en giga-snoeppakken uit de Carrefour, en pompoen in alles. Maar wat is het, en waar komt het vandaan, en vooral: hoe geraken we er weer vanaf?

De naam Halloween komt van het Schotse All Hallow’s Even. In een verkorte vorm wordt dit All Hallow’s E’en of Allhallowe’en. De term Halloween duikt pas op ca. 1745. All Hallows Even is de avond voor All Saints en All Souls: de Engelse namen voor Allerheiligen en Allerzielen. Op die dagen herdenken christenen de overledenen. [x] Waar die laatste twee dagen ernstig zijn, dagen voor bezinning en verdriet, is de vooravond van Allerheiligen traditioneel de tijd om enerzijds te spotten met de dood, maar anderzijds ook op een rituele manier de angst voor de dood en de doden uit te drijven.

Die traditie is, zoals alle belangrijke westerse feesten, ouder dan het christendom. Over het algemeen wordt het ontstaan ervan toegeschreven aan het feest van Samhain.Samhain is een Iers-Keltisch [x] oogstfeest, dat gevierd werd tijdens de nacht van 31 oktober op 1 november. Het luidt de duisternis van de winter in, en sluit de periode van overvloed van de herfstoogst af.

Tijdens deze nacht bevindt de wereld zich in een staat van liminaliteit. Dit is een fase van overgang, tussen twee fases maar ook tussen twee werelden in. In deze nacht kunnen feeën en geesten vanuit hun wereld naar de onze reizen, via voor ons onzichtbare poorten die sidhe genoemd werden. Voor de Ierse Kelten waren dit de Aos Si, een soort van elfjes die niet altijd goed in het oog hadden. Daarom werden er grote vuren aangestoken, die de atmosfeer moesten zuiveren van binnendringers, en de reizigers uit de Otherworld op afstand moesten houden. Deze vuren werden veelal op heuveltoppen geplaatst, en moesten op een specifieke manier aangemaakt worden.[x] Omdat de Aos Si volgens de Keltische volkeren een rol speelden in het bewaren van de oogst en vooral het vee tijdens de winter, werden er ook offers gebracht en rituelen uitgevoerd om hen tevreden te stellen. Christelijke monniken spraken zelfs over mensenoffers, wat wellicht gelinkt is aan de vruchtbaarheidsgod Crom Cruach.  Het is vanuit deze gebruiken dat heel veel van de typische elementen van Halloween ontstaan zijn.

Om te beginnen werden er grote feesten gehouden, waarop ook dierbare overledenen uitgenodigd werden. Er werd een plaats leeggehouden aan tafel voor de overledene, en er werd voedsel aan hem of haar opgediend, en drinken voor hen uitgeschonken. In dat opzicht doet het een beetje denken aan de Latijnse traditie van de Dia de los Muertos.

Er werd ook verkleed rondgetrokken, al is dit wel een recenter gebruik: er waren eenzaten die van huis tot huis gingen om aalmoezen voor de Aos Si te verzamelen (misschien de oorsprong van Trick-or-Treating, hoewel dat ook de soul cakes van ca. 1000 CE kunnen zijn [x]), maar ook rondtrekkende acteurstroepen (mummers). Het gebruik van kostuums diende een aantal doelen: het bracht alle mensen terug tot dezelfde stand en onderscheidde hen van de Aos Si. Wellicht was het dragen van akelige kostuums en zelfs maskers ook in de Keltische periode al een manier om de wezens van een andere wereld af te schrikken – al bestond dat toen wellicht vooral uit het binnenstebuiten dragen van de kleding. Het uithollen van rapen en bieten om als lamp te dienen is veel ouder, maar het uitsnijden van griezelige gezichtjes ter ere van Halloween is een gebruik dat voor het eerst geregistreerd is in de 19e eeuw, wanneer ook de naam jack-o-lantern opduikt.

Het voorspellen van de toekomst was ook een onderdeel van de rituelen, wat een aantal onderzoekers ertoe aanzette om te denken dat Samhain een nieuwjaarsfeest was. Bij dat voorspellen kwamen doorgaans noten en appels te pas, twee heel herfstige producten.

Na de kerstening van de Britse eilanden bleef men Samhain vieren, maar het werd vanaf de 9e eeuw ondergebracht bij Allerheiligen en Allerzielen. [x] Ierse en Schotse migranten brachten een aantal onschuldige gebruiken mee naar de V.S. [x], maar het hernieuwde enthousiasme voor de feestdag stamt uit het midden van de 20e eeuw, en de Keltische revival die ook wicca op de been bracht.

Een spin tegenkomen op, Halloween is trouwens goed nieuws, want dat zou wel eens een overleden, gereïncarneerde vriend kunnen zijn die je één nachtje komt bezoeken [x].

En die pompoenen? Die hebben we te danken aan de Schotse en Ierse migranten, die bij gebrek aan rapen en bieten dan maar pompoenen gebruikten om jack-o-lanterns van te maken. [x]