105. Wat is privilege?

Illustratie bij het artikel The Class Pay Gap: Why It Pays to Be Priviliged van The Guardian

 

Een oud-leerling gaf me ooit volgende suggestie om het te hebben over rechtvaardigheid in de les: laat alle leerlingen van op hun plaats een prop gooien naar de vuilnisbak vooraan in de klas. Ze mogen niet van hun plaats komen. Wie raak gooit, in de vuilnisbak dus, krijgt een beloning.

Bij de uitvoering was het, hoe kan het ook anders, een chaos: sommige leerlingen vooraan maakten er een show van hun prop gewoon in de vuilnisbak te deponeren, anderen protesteerden heftig dat dit heel oneerlijk was, want zij zaten achteraan, of waren heel klein, of zaten achter iemand heel groot. Eén iemand speelde bakset, wat de rest super oneerlijk vond. En een paar slimmeriken stonden recht of kropen bovenop hun bank om hun kansen te vergroten.

De les was in het kader van rechtvaardigheid in het jodendom. Maar eigenlijk illustreert ze ook een ander belangrijk concept wanneer we het hebben over het organiseren van een samenleving: privilege.

Wie waar zit in de klas op dat moment, is eigenlijk een beetje random. Ik bepaal in al mijn klassen, zelfs in het 6^e middelbaar, waar de leerlingen zitten. Wie last heeft om het bord te zien, wie regelmatig bij de les gehaald moet worden omdat ze droomt of snel afgeleid is, wie in de vorige periode teveel babbelde en op zijn zenuwen werkte… zit vooraan. Wie van de eerste rij komt en braaf en betrouwbaar is, mag achteraan. Maar mijn klasindeling heeft niks te maken met die oefening op zich. Ik heb niet eerst gedacht: ik zal de kleintjes vooraan zetten, en die lange zwiep die basket zet ik achteraan.

Zo werkt het ook in een samenleving: bij onze geboorte krijgen we een plaats toebedeeld in de maatschappij. Die kan, doorheen ons leven, veranderen: omdat we rijker worden of armer, zieker of gezonder, machtiger of machtelozer. Of omdat de samenleving rond ons verandert: nieuwe wetgeving geeft ons misschien een betere positie, betere bescherming, meer rechten… of maakt onze positie moeilijker.

Dat geheel van factoren die bepalen waar we mogen staan in de maatschappij om in de vuilnisbak van succes, gezondheid, geluk… te gooien, is bepaald door privileges.

1. Wat is privilege precies?

Feminist Meredith Greer verwoordt het zo:

100% jezelf kunnen zijn is een ongelooflijk privilege. Het woord unapologetically impliceert dat er inherent iets in jezelf zit waarvan andere mensen vinden dat je er sorry voor moet zeggen en dat je dat weigert te doen. Iedereen zou een fuck you fund moeten hebben. Dat is een potje geld waardoor je op ieder moment zou moeten kunnen zeggen: ik vertrek uit deze baan, uit deze relatie, uit dit huis en ik heb twee maanden salaris om mezelf te ondersteunen, ongeacht al deze bullshit. Die vrijheid hebben erg weinig mensen. Ik weet niet hoe het in Vlaanderen zit, maar in Nederland is het schrikbarend hoe weinig vrouwen financieel onafhankelijk zijn.

Tegelijkertijd gaat het over zaken waarvoor je sorry zou moeten zeggen, dingen die zogezegd offensive zijn, maar waar mensen niks aan kunnen doen, zoals je afkomst, je lichaam of je geaardheid. Wanneer zulke mensen een ruimte innemen, krijg je vaak de reactie: ‘Wie denkt zij wel niet dat zij is? Kennelijk kent ze haar plek niet. Misschien moeten we haar even herinneren wat haar plek is.’ Mensen zeggen je dan dat je dik bent, want dat wist je zelf niet. Of dat je een vrouw bent. ‘Goed dat je me dat even vertelt want dat was ik vergeten.’ (lacht).” [x]

Privileges zijn dingen waar je geen sorry voor moet zeggen, of dingen die bijdragen tot je vrijheid om te doen wat je wil en de keuzes te maken die jou gelukkig kunnen maken. Privileges zijn de kansen die jij hebt om jezelf te zijn. Privileges kunnen van alles zijn.

 

Auteur Sylvia Plath schreef er als achttienjarige in 1950 over:

Wat weet ik van verdriet? Niemand die ik graag zie is ooit gestorven, of werd gemarteld. I ben nooit voedsel tekort gekomen om te eten, of een plaats om te slapen. Ik ben gezegend met vijf zintuigen en een aantrekkelijk uiterlijk. Dus ik kan filosoferen vanuit mij gezellige, zachte zitplaats. Dus ik ga naar één van de beste hogescholen in Amerika, ik leef met tweeduizend van de meest opmerkelijke meisjes in de Verenigde Staten. Wat heb ik om over te klagen? Niet veel. De voornaamste manier waarop ik aan mijn zelfrespect kan bijdragen is door te zeggen dat ik een beurs heb, en dat als ik mijn vrije wil niet had uitgeoefend en mijn middelbare school had afgewerkt, ik hier nooit zou zijn. Maar als puntje bij paaltje komt, hoeveel daarvan was dan vrije wil? Hoeveel kwam de mogelijkheid om te denken van mijn ouders, de aanzet van thuis om te studeren en het academisch goed te doen, de noodzaak om een alternatief te vinden voor de sociale wereld van jongens en meisjes waar ik geen toegang toe had? En komt mijn verlangen om te schrijven niet vanuit een neiging tot introversie die begon toen ik klein was, opgevoed als ik was in de sprookjeswereld van Mary Poppins en Winnie-the-Pooh? [x]

Zij noemt een aantal dingen waarvan ze vindt dat ze haar een stapje voor geven op andere mensen rond zich: ze heeft nog nooit echt iemand verloren, zegt ze. Aan al haar basisbehoeften is voorzien. Ze weet dat ze aantrekkelijk is, en ze heeft geen fysieke beperkingen. Haar leven is heel knus. Zelfs voor haar talent, schrijven, vindt ze een verklaring in haar omgeving: haar ouders hebben haar altijd aangemoedigd, en omdat ze introvert was, las ze al kind al heel graag.

Platt beseft hoe anders haar leven zou kunnen gelopen zijn als die omstandigheden anders waren. En ze vindt ook duidelijk dat zij geen verdienste heeft aan die dingen: die zijn per toeval in haar schoot gevallen. Andere mensen hebben per toeval pech.

 

Acteur Daniel Radcliffe echoot meer dan een halve eeuw later Platts gevoel:

Mijn hele leven en carrière zijn het resultaat van geluk en privilege. (…) Ik wil echt niet dat mensen denken dat ik iets bereikt heb omdat ik gewoon hard gewerkt heb. Iedereen die ergens succesvol in is, heeft dat grotendeels aan een enorme hoeveelheid geluk te danken – ook al heb je heel hard gewerkt, daar ben ik zeker van. Ik bedoel, mijn leven is een ongelofelijk voorbeeld van hoe geluk werkt. Ik had ongelofelijk veel geluk toen ik 10 of 11 was [en de rol van Harry Potter kreeg], en dat gaf me mogelijkheden die ik me ongetwijfeld nooit had kunnen veroorloven als ik dat geluk niet gekregen had. Toen ik 17 was, stond ik op de planken in The West End. Er zijn heel weinig mensen die nog nooit een toneelstuk gedaan hebben, die dan een stuk kunnen doen ik The West End. [x]

 

Amerikaans presidentskandidate en spiritueel auteur Marianne Williamson legt aan presentator Dave Rubin uit wat blank privilege* is in een gesprek over reparaties en racisme:

Blanke mensen en zwarte mensen gebruiken even vaak drugs, maar een zwart persoon heeft kans om een veel zwaardere kans te krijgen voor hetzelfde drugsmisdrijf. Er is dus een raciale ongelijkheid doorheen ons gerechtssysteem. Een ander voorbeeld is: er zijn miljoenen Amerikaanse kinderen die elke dag naar school gaan in scholen die niet eens de juiste leermiddelen hebben om een kind te leren lezen. En als een kind niet kan leren lezen voor de leeftijd van acht, dan is de kans op een middelbaar diploma drastisch verminderd en de kans op gevangenschap drastisch verhoogd. Veel van deze kinderen leven in wat Amerika’s binnenlandse oorlogszones genoemd wordt, waar psychologen zeggen dat de PTSS (post-traumatische stressstoornis, E.V.) van een teruggekeerde veteraan uit Afghanistan of Irak niet ernstiger is dan de PTSS van deze kinderen. Nu, dit is hoe het werkt in Amerika: wij baseren onze onderwijssubsidies voornamelijk op eigendomsbelastingen en aangezien er een grotere armoede heerst onder zwarte kinderen, betekent dit dat als jij een kind bent dat opgroeit in een goeie buurt in Amerika je een heel goeie kans hebt op een goede kwaliteit van staatsonderwijs. Maar staatsonderwijs zou niet beter mogen zijn voor de rijken dan voor de armen. [x]

Williamson heeft het niet over toeval en geluk, zoals Platt en Radcliffe, maar over systemen en structuren. Ja, het is pech om als arm kind geboren te worden, maar ze focust bewust op het feit dat die structuren gecreëerd zijn en in stand gehouden worden. Het is een soort pech die voorkomen zou kunnen worden als bv. alle scholen voldoende geld hadden om de nodig middelen aan te kopen. Of als burgemeesters investeerden in elke buurt in hun stad.

 

Auteur Chimamanda Ngozi Adichie vertelt in een speech in 2012, die ook uitgegeven is als boek:

Niet lang geleden wandelde ik de lobby van één van Nigeria’s beste hotels binnen, en een bewaker aan de inkom hield me tegen en stelde me vervelende vragen: Wat was de naam en het kamernummer van de persoon die ik bezocht? Kende ik deze persoon? Kon ik bewijzen dat ik een hotelgast was door hem mijn key card te tonen? Want de automatisch aanname is dat een Nigeriaanse vrouw die alleen een hotel binnen wandelt, een sekswerker is. Want een Nigeriaanse vrouw alleen kan onmogelijk een gast zijn die betaalt voor haar eigen kamer. Een man die hetzelfde hotel binnen wandelt, wordt niet lastig gevallen. De veronderstelling is dat hij daar is voor een goede reden. (…)

In Lagos kan ik niet alleen binnen gaan in veel respectabele clubs en bars. Ze laten je gewoon niet binnen als je een vrouw alleen bent. Je moet vergezeld zijn door een man. En dus heb ik veel mannelijke vrienden die aankomen aan een club en armen in arm met een complete vreemde binnen gaan, omdat die complete vreemde een vrouw op stap op haar eentje is en geen keuze had dan ‘hulp’ te vragen om de club binnen te geraken.

Elke keer ik een Nigeriaans restaurant binnen wandel met een man, begroet de kelner de man en negeert mij. De kelners zijn een product van een samenleving die hen geleerdheid heeft dat mannen belangrijker zijn dan vrouwen, en ik weet dat ze het niet slecht bedoelen, maar het is één zaak om iets intellectueel te weten, en een heel andere om het emotioneel te voelen. Elke keer ze mij negeren, voel ik me onzichtbaar. Ik ben van streek. Ik wil hen zeggen dat ik net zoveel een mens ben als de man, net zoveel waard om erkend te worden.

Dit zijn kleine dingen, maar soms zijn het de kleine dingen die het meest pijn doen.

… [Woede] [is] vooral niet goed voor een vrouw. Als je een vrouw bent, word je niet verondersteld om woede te tonen, want dat is bedreigend. Ik heb vriendin, een Amerikaanse vrouw, die de managersfunctie van een man overnam. Haar voorganger werd beschouwd als een ‘harde go-getter’: hij was lomp en vastberaden en was in het bijzonder erg strikt met het tekenen van de tijdstabellen. Ze begon in haar nieuwe job en vond zichzelf even hard, maar misschien een beetje vriendelijke dan hem: hij realiseerde zich niet altijd dat mensen families hadden, zei ze, en zij deed dat wel. Slechts enkele weken in haar nieuwe positie wees ze een werknemer terecht die een tijdstabel vervalst had, net zoals haar voorganger zou gedaan hebben. De werknemer klaagde op zijn beurt bij hoger management over haar stijl. Ze was agressief en moeilijk om mee te werken, zei de werknemer. Andere werknemers waren het ermee eens. Eentje zei dat ze hadden verwacht dat ze een ‘vrouwelijke toets’ aan haar werk zou geven, maar dat had ze niet gedaan.

Het kwam niet bij hen op dat ze hetzelfde deed waar een man eerder voor geprezen werd. [x]

Ngozi Adichie geeft heel concrete voorbeelden van hoe haar gender maakt dat zij geen eigen keuzes kan maken, of het veel moeilijker is voor haar om de dingen te doen die ze wil doen. Het voorbeeld van haar vriendin illustreert ook dat gedrag dat bij mannen beloond en geprezen wordt, bij vrouwen wordt afgestraft. En dat geldt ook omgekeerd, denk aan Theo Franckens reactie op een jongen in een jurk.

Ook hier gaat het over structuren, dit keer sociale en culturele. Dat is een pak moeilijker om te veranderen dan in het voorbeeld van Williamson, maar dat betekent niet dat het niet te doen is.

 

In een interview met Trevor Noah in 2018 bespreekt Cecile Richards, het toenmalige hoofd van de Amerikaanse gezondheidsorganisatie Planned Parenthood, de noodzaak voor blanke vrouwen om beter te doen. Ze legt uit dat vrouwen uit de minderheden, women of color, de groep bij uitstek zijn in de V.S. die het vaakst gaan stemmen en altijd consequent stemmen voor politici die opkomen voor de reproductieve rechten van vrouwen, d.w.z. politici die werken rond anticonceptiva, abortus en toegang tot gezondheidszorg voor iedereen, dus ook meisjes en vrouwen. Sinds de verkiezing van Trump zijn vrouwen veel actiever geworden op politiek vlak, maar Richards zegt dat blanke vrouwen dan ook beter moeten zorgen en opkomen voor hun gekleurde medeburgers. M.a.w. ze moeten hun privilege inzetten om andere vrouwen te helpen obstakels te overwinnen. [x]

Dat klinkt heel positief en inclusief, en dat is het ook. En toch is er een groep die die vorige paragraaf leest en denkt: Fuck, dit gaat weer niet over mij.

Het is een heel kleine groep die soms net als de meisjes en vrouwen waar Cecile Richards het over heeft beschikt over vagina’s, baarmoeders en menstruatiecycli; en soms beschikt over een penis of zelfs geen duidelijk geslachtsorgaan. In die groep zitten mensen die intersex zijn, transseksueel of transgender, agender, genderfluïde… Zij kijken naar die tekst en herkennen zich niet.

Denk aan wat Ngozi Adichie zei: Elke keer ze mij negeren, voel ik me onzichtbaar. Ik ben van streek. Ik wil hen zeggen dat ik net zoveel een mens ben als de man, net zoveel waard om erkend te worden.

 

Diezelfde Trevor Noah merkt op een ander moment dat  het feit dat Donald Trump gewoon op basis van een artikel in Forbes over de rijkste zakenmensen in de V.S. (waarover hij gelogen had tegen het magazine omdat hij helemaal niet zoveel geld had als hij beweerde) leningen kon krijgen bij een bank, het hoogtepunt van white privilege moet zijn. Hij kan zich onmogelijk voorstellen dat een Afro-Amerikaan binnen kan wandelen met een magazine in de hand en dezelfde truc uithalen. Hij zegt het al lachend, maar er is een reden waarom die top van Forbes bijzonder wittekes is. [x]

Een ander voorbeeld van blank privilege zie je aan het werk in een clip van een meeting van Canadees politicus Jagmeet Singh. Een blanke vrouw komt bij het begin van de meeting voor zijn neus staan, nog voor hij goed en wel begonnen is, om hem te beschuldigen van het willen invoeren van sharia in Canada. Ze schreeuwt minutenlang tegen hem, dreigt de politie te bellen, beledigt andere aanwezigen en negeert zijn pogingen om te de-escaleren. Singh doet zijn best om haar eerst te negeren en probeert dan een heel positieve vibe in de ruimte te creëren door te benadrukken dat zijn campagne voor iedereen is, ik voor haar. Het is een meesterklas in geweldloos communiceren.

Cenk Uygur van The Young Turks legt naderhand uit dat als de betoger niet blank was geweest, ze wellicht meteen gearresteerd was. Hij geeft voorbeelden die in de voorbije weken voor dit moment plaats vonden van mensen die soms op meer respectvolle manier hun protest toonden, en die onmiddellijk gearresteerd werden, soms hardhandig. Het feit dat ze dreigt met de politie, toont volgens Uygur ook haar privilege: ze gelooft dat de politie onmiddellijk haar kant zal kiezen, want de politie werkt voor haar, en niet voor Singh.

(Belangrijk detail: Jagmeet Singh, zoals je wellicht opgemerkt hebt als je de video bekeek, is geen moslim maar een Sikh.)

 

2. Wat kunnen mijn privileges zijn?

Welke factoren bepalen nu of je vanop de eerste rij je prop in de vuilnisbank van succes mag gooien, of achteraan op een bank moet proberen te klimmen? We hebben er al een heleboel gezien: Sylvia Plath noemt opvoeding als een belangrijke factor in haar succes, Ngozi Adichie noemt culturele genderrollen (maar ook waar je geboren bent en in welke cultuur je terecht komt, speelt duidelijk een rol), uit het voorbeeld van Cecile Richards kunnen we zien dat gender een factor is, Trevor Noah noemt huidskleur en ook het voorbeeld van Jagmeet Singh illustreert dit, Marianne Williamson verwijst naar onderwijs en politiek.

 

Om te bepalen waar in de samenleving je staat, werd het concept van de privilege walk ontwikkeld. De privilege walk, een wandeling door je privileges en je hindernissen, is een oefening waarbij de deelnemers op een rij gaan staan. Er wordt een lijst van stellingen afgelezen. Herken je een voordeel, dan neem je een stap vooruit. Herken je een hindernis, dan neem je een stap achteruit.

Wat staat er allemaal op zo’n lijst?

Buzzfeed Australia deed de oefening en kwam op met volgende vragen:

1. Als je ouders ooit meer dan één job moesten doen om je familie te kunnen ondersteunen, neem een stap achteruit.Als je ooit gediscrimineerd werd of verbaal of fysiek aangevallen omwille van je uiterlijk, neem een stap achteruit.
2. Als de belangrijkste taal die binnen jouw gezin gesproken wordt niet Engels is, neem een stap achteruit.
3. Als je ooit je manier van spreken of je maniërisme (bv. de manier waarop je staat, stapt of gebaren maakt, E.V.) hebt proberen te veranderen om aanvaard te worden, neem een stap achteruit.
4. Als je elk jaar verschillende keer op vakantie kan gaan, neem een stap vooruit.
5. Als je je ooit hebt geschaamd voor je kleren of je huis terwijl je opgroeide, neem een stap achteruit.
6. Als mensen de schuld voor jouw fouten of je gender of etniciteit staken, neem een stap achteruit.
7. Als je voor de wet kan trouwen met de persoon die je graag ziet, neem een stap vooruit.
8. Als jij of je ouders ooit gescheiden zijn, neem een stap achteruit.
9. Als je het gevoel hebt dat je in je jeugd voldoende toegang had tot gezonde voeding, neem een stap vooruit.
10. Als je affectie kan tonen voor je partner in het openbaar zonder bang te moeten zijn om uitgelachen of lastig gevallen te worden, neem een stap vooruit.
11. Als je redelijk zeker bent dat je kan aangenomen worden voor een job op basis van je talenten en kwalificaties, neem een stap vooruit.
12. Als je ooit de enige persoon van jouw etniciteit, gender of seksuele oriëntatie was in jouw klasgroep of op je werk, neem een stap achteruit.
13. Als je een job had terwijl je nog school liep, neem een stap achteruit.
14. Als je je op je gemak voelt wanneer je ’s avonds alleen naar huis wandelt, neem een stap vooruit.
15. Als je ooit buiten Australië op reis geweest bent, neemt een stap vooruit.
16. Als je ooit het gevoel had dat er onvoldoende of geen juiste representatie was van een groep waar jij je mee identificeert in de media, neem een stap achteruit.
17. Als je zeker bent dat je ouders je financieel zouden kunnen helpen of steunen als je door een moeilijke periode gaat, neem een stap vooruit.
18. Als je ooit gepest bent of uitgelachen bent voor iets waar jij niks aan kan veranderen, neem een stap achteruit.
19. Als je ooit op straat, op iemands sofa of in een auto geslapen hebt voorlanger dan één dag omdat je geen kamer, appartement of huis had om naar toe te gaan, neem een stap achteruit.
20. Als je nieuwe kleren kan kopen of op restaurant kan gaan wanneer je maar wil, neem een stap achteruit.
21. Als je ooit een job aangeboden kreeg omwille van je associatie met een vriend of familielid, neemt een stap vooruit.
22. Als één van je ouders ooit ontslagen werd, neem een stap achteruit.
23. Als je je ooit ongemakkelijk voelde over grap of opmerkingen over jouw etniciteit, gender, voorkomen of seksuele oriëntatie en je voelde je niet veilig genoeg om de situatie te confronteren (iets te zeggen, E.V.) , neem een stap achteruit.
24. Als je je nerveus voelt wanneer je door de veiligheidscheck van de vlieghaven gaat, neem een stap achteruit.
25. Als je ooit bent uitgesloten van een sport omwille van je gender, neem een stap achteruit.
26. Als je toegang hebt tot hogere studies, neem een stap vooruit.
27. Als je ooit gezegd werd dat de manier waarop je je kleedt ongewenste aandacht trekt, neem een stap achteruit.
28. Als er ooit op jou werd neergekeken omwille van de job die jij doet, neem een stap achteruit.
29. Als je toegang hebt tot een eigen voertuig, neem een stap vooruit.
30. Als je ooit werd gezegd dat je geaardheid slechts een fase is, neem een stap achteruit.
31. Als je schulden hebt moeten maken om verder te kunnen studeren, neem een stap achteruit.
32. Als je ooit gelogen hebt over je etniciteit of je religie om een conflict te vermijden, neem een stap achteruit.
33. Als je jezelf fysiek aantrekkelijk vindt, neem een stap vooruit.
34. Als je voor een stuk of het geheel van je opleiding naar een privé-school ging, neem een stap vooruit.

 

Er zitten veel factoren in deze lijst: sociale factoren zoals de relaties van je ouders, economische factoren zoals je financiële situatie in je jeugd,en ook onderwijs, gender, geaardheid, huidskleur, etniciteit en geloof worden genoemd als factoren. Zelfs of je aantrekkelijk bent speelt mee.

 

Bekijk nu eens die lijst. Ik ben er zeker van dat je ziet wat er ontbreekt: welke mensen hebben het ook echt niet gemakkelijk in onze maatschappij en moeten veel vooroordelen overwinnen om hetzelfde te kunnen en mogen doen als anderen? Ze worden zo over het hoofd gezien dat ze zelfs in een goed bedoelde lijst van privileges vergeten worden.

Hier is een hint: dit is de Ted-Talk van komiek Maysoon Zayid. Ze spreekt over het feit dat ze discrimination bingo gewonnen heeft: als dochter van Palestijnse vluchtelingen en lid van het enige moslimgezin in haar buurt in New Jersey, had ze zo al wel wat hindernissen te overwinnen om een succesvol komiek te worden. Maar omdat de dokter die haar bevalling moest begeleiden dronken was, heeft Zayid ook hersenverlamming, waardoor ze minder controle heeft over haar spieren. Desondanks is Zayid er in geslaagd een carrière uit te bouwen. Ze legt o.a. uit hoe haar vader haar met bankbriefjes aanmoedigde om toch te stappen en hoe ze zich zijn moto Yes you can can eigen maakte, maar ook hoe ze niet gecast werd als hoofdrol in een stuk over een meisje met hersenverlamming maar de rol ging naar een able-bodied iemand, iemand zonder fysieke beperkingen. En hoe ze bij haar eerste optreden in de nieuwsshow van anker Keith Olberman bijna weggleed uit het scherm omdat ze op een stoel op wieltjes zat, waarna Olberman haar terug vroeg en haar stoel vast kleefde.

En soms is het voor mensen met een fysieke beperking simpelweg onmogelijk om een publiek gebouw binnen te geraken, zoals deze compilatie van foto’s van slecht gemaakte hellingen voor rolstoelen toont.

En zoals blijkt uit dit rapport van de Vlaamse Jeugdraad, is ook mentale gezondheid verbonden aan privilege: een sterk netwerk, goede mentoren en geld bepalen mee of je de weg vindt naar hulp als je psychische problemen hebt, en psychische problemen kunnen een enorme impact hebben op je schools functioneren en slaagkansen.

En dan zijn er nog hoor. Kunstenaar Nelson Makamo spreekt bijvoorbeeld over technologisch privilege: mensen die toegang hebben tot platformen om hun kunst te tonen en te verspreiden, hebben een voordeel op mensen die die toegang niet hebben.

 

De lijsten die gebruikt worden voor privilege walks gaan terug op het werk van Peggy McIntosh. Zij publiceerde in 1989 White Privilege: Unpacking the Knapsack waarin ze schreef over het verschil in kansen en hindernissen binnen de maatschappij. Ze ontleende de term aan socioloog W.E.B. DuBois.

Haar lijst bevat onder andere volgende dingen:

• Ik kan gemakkelijk posters, wenskaarten, tijdschriften, poppen, speelgoed vinden die mensen met mijn huidskleur tonen.
• Als een politieagent me tegenhoudt en ondervraagt, kan ik er zeker van zijn dat het niets te maken heeft met mijn huidskleur.
• Ik word nooit gevraagd om uitleg te geven over of me te verantwoorden voor negatieve daden van andere mensen die ik niet ken maar die dezelfde huidskleur hebben.
• Als ik dat wens, kan ik mijn leven zo inrichten dat ik zo goed als enkel omringd word door mensen met mijn huidskleur.
• Ik kan de tv aanzetten of de voorpagina van de krant lezen en ervan uitgaan dat mensen met mijn huidskleur in hun brede variëteit te zien zullen zijn. [x]

 

3. Welk effect hebben privileges?

Maysoon Zayid toont dat privilege iets is dat ons blind maakt voor de beperkingen van mensen die ons privilege niet delen (bv. de stoel op wieltjes voor iemand met hersenverlamming) maar ook dat een gebrek aan privileges niet onoverkomelijk is. Maar je moet wel veel harder werken om hetzelfde te bereiken en je moet heel veel vernederingen en pijnlijke teleurstellingen kunnen verdragen op je weg.

Een illustratie is het TikTok-filmpje van 18-jarige Cameron Welch die een overzicht geeft van de regels die zijn moeder hem oplegt om veilig te zijn als een Afro-Amerikaanse jongen. Daar zitten dingen in als steek je handen niet in je zakken (want doen zou de politie kunnen denken dat er een wapen of drugs in zit), staar niet naar blanke vrouwen (want je zou kunnen voorhebben als Emmett Till), zet je hoodie niet op (want je zou kunnen voorhebben als Trayvon Martin), raak niks aan dat je niet koopt (want mensen zouden kunnen denken dat je het wil stelen), enz…

Dat is wat racisme doet: het hindert mensen om ongestoord zichzelf te zijn. Daarom noemde Meredith Greer jezelf zijn een privilege. Het privilege in dit geval is om je op straat te kunnen bewegen zonder op al die dingen te moeten letten.

 

En privilege is ook niet alleen weggelegd voor blanke cisheteromannen. Zoals Trevor Noah hier opmerkt is Kanye West een voorbeeld van iemand die blind is voor zijn eigen privilege: iemand uit een minderheid heeft alleen de keuze om te stemmen voor de partij die haar de beste kansen geeft, en in de V.S. is dat doorgaans de Democratische partij. West beweert dat Afro-Amerikanen gebrainwasht zijn om niet voor Republieken te stemmen door de Democraten, dat dit een soort van mentale slavernij is (ik schreef hier eerder al over). Maar Noah wijst er ook hier op, net als Cecile Richards deed, dat geen enkele groep in de V.S. minder vrijheid heeft om te kiezen en tegelijk meer bewust en geëngageerd deel uitmaakt van het democratische proces, dan Afro-Amerikaanse vrouwen. Maar West is ondertussen zo rijk en succesvol, dat hij vrij is om keuzes te maken die hem het beste uitkomen, en niet keuzes die hem een minimum aan kansen geven.

Een ander voorbeeld is de controverse rond de vriendschap tussen komiek Ellen DeGeneres en voormalig president George W. Bush. Die kritiek draaide rond het feit dat Ellen zich graag voordoet als een heel vredelievende, progressieve liberal en dat Bush letterlijk een oorlogsmisdadiger is, ook al is hij daar nooit voor veroordeeld: hij trok immers tegen alle internationale regels ten oorlog op basis van leugens en doodde daarmee honderdduizenden mensen in een conflict dat leidde tot het ontstaan van IS. Wat meer is: Ellen DeGeneres was één van de eerste openlijk lgbtq-persoonlijkheden die een publieke coming out deden, en is een boegbeeld van de beweging. George W. Bush daarentegen stelde in 2004 voor om een nationaal verbod op het homohuwelijk in te voeren.  In haar uitspraken over de hetze focuste DeGeneres zich op haar platform van alle kindjes vriendjes. En dat siert haar, maar zou het kunnen dat haar privilege als heel, heel rijke blanke vrouw haar blind maakt voor de erfenis van Bush’ politieke carrière?[x] [x]

 

Privileges creëren dus niet alleen kansen voor wie ze heeft, en ongelijkheid tussen burgers, maar ze creëren ook een zekere blindheid voor die privileges. En dat roept vragen en twijfels op eens mensen je er op gaan wijzen.

Journalist Asha ten Broeke schreef er in haar (h)eerlijke stijl een column over die begint met deze paragraaf:

De eerste keer dat iemand me wees op mijn white privilege dacht ik: ‘Huh? Waar heb je het over? Bevoorrecht? Ik? Echt niet, hoor.’ Ik dacht aan hoe ik was opgegroeid op het Groningse platteland, bij ouders die niet rijk en niet hoogopgeleid waren, ver weg van carrière/status-technisch handige zaken als kruiwagens en grachtengordels. Ik dacht aan hoe vaak ik op straat was uitgescholden omdat ik dik ben, aan hoe mensen me op internet hadden aangevallen omdat ik op een jongetje lijk (of op een lesbo), en aan de vele keren dat ik met verkrachting was bedreigd wanneer ik, een vrouw, mijn mening uitte. ‘Ik kom naar je huis en ik neuk je zo hard in al je gaten dat je niets meer kunt zeggen al zou je het willen jij oliedom moddervet wijf’, dat soort werk. Niet dat ik een rotleven heb, dacht ik, allesbehalve – maar als dit ‘privilege’ is, geef mijn portie dan maar aan Fikkie. [x]

Een beetje verder legt ze uit wat er precies bedoeld wordt, en ze heeft het dan expliciet over white privilege:

Dat veel witte mensen zich niet bewust zijn van white privilege wil niet zeggen dat ze niet weten dat er zoiets als racisme bestaat. De meeste witte mensen zijn daarvan voldoende doordrongen, en nette witte mensen zijn er bovendien tegen. Maar wat onze cultuur witte mensen niet bijbrengt, is hoezeer we zelf partij zijn in het racismevraagstuk. Voor veel mensen is racisme iets dat gaat over van die eigen-volk-eerst-gekkies en af en toe een loslopende neonazi. Wij schudden dan afkeurend ons hoofd, maar vergeten dat racisme in onze cultuur niet alleen een kwestie is van deze oelewappers. Zoals racisme-onderzoeker en inmiddels hoogleraar Philomena Essed al in 1984 in haar boek Alledaags racisme schreef: ‘Degene die denkt dat racisme inhoudt dat er expliciet gezegd of geschreven wordt: ‘Zwarte mensen zijn van een minder soort’, zal wellicht concluderen dat er weinig racisme voorkomt in Nederland.’

Maar, voegt Essed eraan toe, die boodschap verspreidt zich ook vaak op minder zichtbare manieren, in het dagelijks leven of in bedrijven, de politiek, de media, de kunsten. Het echode bijvoorbeeld in het nieuws eerder dit jaar, toen de OESO becijferd had dat de kansen op de arbeidsmarkt in ons land voor witte mensen veel beter zijn dan voor ‘allochtone’. Of in de internationale ophef over het feit dat in 2014 de hoofdpersoon in herverfilming van Annie een zwart meisje was, terwijl er nauwelijks een haan naar kraaide dat datzelfde jaar de hoofdpersonen in een film over Mozes allemaal wit waren.

Witte mensen hebben hier zelf geen last van en kunnen dit soort echo’s vrij probleemloos negeren, maar toch zijn we erbij betrokken. McIntosh legt uit waarom: ‘Als een wit persoon heb ik me gerealiseerd dat mij is geleerd dat racisme iets is dat andere mensen op een achterstand zet, maar dat me geleerd was niet te zien dat een aspect dat daaruit voortvloeit, white privilege, mij een voordeel geeft.’ Oftewel: in een cultureel systeem waar sommige mensen minder gewaardeerd en achtergesteld worden, profiteren anderen. Als we weten dat racisme bestaat en zwarte en bruine mensen benadeelt, dan moet het tegenovergestelde ook waar zijn: omdat racisme bestaat, hebben witte mensen een voordeel. En dat voordeel, dat is ons privilege. [x]

 

Dezelfde analyse kan je maken over veel privileges: heb jij er al eens bij stil gestaan hoeveel gebouwen je niet zou kunnen betreden als je minder mobiel was? Heb je je al eens bedacht hoe vreselijk die lockdown moet zijn voor mensen die geen toegang hebben tot het internet? Hoe frustrerend het moet zijn om een job te zoeken en vacatures tegen te komen voor M/V met talent als je geen van beiden bent?

Het is maar door te luisteren naar mensen die in andere omstandigheden geboren, opgroeien en leven dan wij, dat we kunnen zien welke voordelen wij ervaren, maar ook wel struikelblokken.

 

Als leerlingen in een klaslokaal geen heerlijke brownies van de mevrouw krijgen omdat ze nu eenmaal op de achterste rij zitten, is dat frustrerend en een goeie illustratie van het concept van (on)rechtvaardigheid.

Maar als leerlingen gevraagd wordt om op het einde van het jaar dezelfde hoeveelheid leerstof even goed onder de knie te hebben, maar ze beginnen met aantal struikelblokken zoals dyslexie, blindheid, geweld in het huishouden, armoede, angst om uit huis gezet te worden omwille van hun geaardheid, niemand in huis die school belangrijk vindt, een eetstoornis of een leraar die eigenlijk van donkere kinderen toch niet veel verwacht… Is dat dan rechtvaardig?

En als we dat niet rechtvaardig vinden… wat doen we eraan?

 

Meer lezen:

Nederlands:

Een MUST als je meer van de geschiedenis het begrip wil begrijpen: burgerrechtenactivist Walter Andino Midence schreef voor KifKif ‘White privilege’: de oorsprong en de impact van het concept. De tekst behandelt het ontstaan van het begrip, de evolutie in de jaren ’80, de herintroductie in de mainstream n.a.v. #BlackLivesMatter en maakt een politieke en sociologische analyse.

Filosoof Anya Topolski schreef voor MO*Magazine de column Wit privilege is niet alleen maar wit waarin ze de link legt tussen hoe moeilijk het is om verandering te creëren en het feit dat wij nog steeds cultureel gezien heel erg de sporen van een bepaald soort katholicisme dragen, ook al zijn we een seculiere staat en zijn weinig mensen praktiserend christen. 

En uit mijn eigen oeuvre (iemand moet mijn werk promoten, denk ik dan maar :P): de oprechte filmtip om u Zootopia aan te schaffen en de konijntjes en vosjes als die moeilijke concepten te laten uitleggen aan uw (klein)kinders. Ook relevant: 48. Wat is body policing?, 67.Waarom kan mijn vriend met autisme geen lucifers tellen zoals Dustin Hoffman in Rain Man? en 94. Wat is racisme?

 

Engels:

Grafisch ontwerper Courtney Ahn maakte een serie mooie, heldere illustraties rond wat blank privilege precies is.

In een prachtige brief aan haar vriend Jason, die ze publiceerde voor Yes! onder de titel My White Friend Asked Me on Facebook to Explain White Privilege. I Decided to Be Honest, legt journalist, redacteur en producer Lori Lakin Hutcherson uit welke ervaringen zij heeft gehad waarvan ze weet dat haar blanke vriend ze nooit heeft gehad. Het is een mooie, emotionele tekst met duidelijke voorbeelden die duidelijk jaren later nog steeds wegen op de auteur. 

The class pay gap: why it pays to be privileged (Sam Friedman & Daniel Laurison voor The Guardian) gaat over de manier waarop Britse mensen die een beroep uitoefenen waar veel macht of rijkdom mee gepaard gaat, hun privileges begrijpen als talenten, en welke gevolgen dat heeft voor een democratische samenleving. Het is een lang stuk in moeilijk Engels, maar het is echt het lezen waard.

In 8 Journalists on Reporting While Black, With the Weight of History on Their Shoulders geven acht Afro-Amerikaanse vrouwelijke journalisten weer hoe ze zich voelen bij het verslag doen van de betogingen en rellen in V.S. n.a.v. de dood van George Floyd. Ze geven aan welke verschillen ze ervaren in hun job t.o.v. van mannelijke en/of blanke collega’s, maar ook welk privilege hun eigen identiteit hen geeft in relatie tot het verhaal dat ze proberen te vertellen.

 

Iets TOTAAL anders: in mijn archief vond ik onder de tag privilege (oh ja, er is een gigantisch Excell-bestand, wat had je gedacht) twee afleveringen van één van mijn favoriete true crime podcasts My Favorite Murder: aflevering 205 gaat onder andere over de zgn. Blackout Killings waarbij een jongeman beweerde te leiden aan affluenza, een gebrek aan moreel inzicht omdat hij het altijd gewoon te goed had gehad; en in aflevering 206 bespreken Karen en Georgia de ‘perfecte moord’ van Leopold & Loeb en de hoe hun geprivilegieerde leven hen in staat stelde om de dood van een kind als een experiment te zien. Als je houdt van podcast, moordenaars en taterende wijven: een aanrader.

 

* Ik besef dat het in navolging van de Nederlandse tendens om dit te doen, op dit moment gangbaar is om ‘wit’ te gebruiken in plaats van blank. Ik kies er bewust voor dit niet te doen. De reden is dat ik zelf nooit spreek over zwarte mensen, omdat mijn leerlingen mij er op gewezen hebben dat ze dat niet graag hebben. Het leek me dan vreemd om te spreken over mensen met x roots enerzijds, en toch wit anderzijds. Ik ben me wel bewust van de koloniale implicaties van het woord blank.

Je kan de rest van de artikels op dit blogje hier vinden.