101. Is het terecht om Theo Franckens transfobe tweet te vergelijken met Nazi-Duitsland?

 

Er was weer wat gedoe over: Theo had nog eens zijn beste Nederlands boven gehaald, en postte bovenstaande tweet. Er kwamen reacties van het type “Uw ruimdenkendheid siert u” en “Echte man Theo heeft gesproken.” Er waren ook andere reacties, zoals deze: “een sneu persoon met een mindset uit de jaren 30. 1930 welteverstaan.”

Het is niet de eerste keer dat Francken zich mispakt aan de mogelijke backlash op dit soort tweets. In 2018 was hij veel explicieter homofoob en transfoob in reactie op sexy lingerie voor mannen, en de backlash was toen ook groter. Is het vooruitgang dat hij dit keer bescheidener tweet en de tweet sneller verwijdert? Is de vergelijking met Nazi-Duitsland terecht?

 

 

1. De campagne Zerotype

Francken tweette in reactie op de nieuwe campagne van online kledingwinkel Zalando. Johnny Ng, de man achter de campagne, legt ze als volgt uit: “Er is geen plaats meer voor stereotypen in onze moderne samenleving. We willen daarom deze lente Zerotypen in de kijker zetten, een geloof dat mensen de vrijheid moeten hebben om te zijn wie ze willen, zonder dat ze daarbij gedefinieerd worden door types, verwachtingen en beperkingen.” [x.]

Eerder tweette de Nederlandse “rechtse meid” Kim Boon al veel explicieter over dezelfde campagne, en gebruikte dezelfde foto.

 

De foto die Francken en Boon postten was die van model Arnaud, die in de reclamecampagne gebruikt wordt om genderfluïditeit in de spotlight te zetten. In zijn reclamefilmpje vertelt hij dat het ergste wat ooit over hem gezegd werd, is dat iemand zijn moeder een compliment gaf dat ze zo’n mooi dochtertje had. Daartegenover plaatst hij dat hij nu model is en dit soort campagnes kan doen, net omdat hij zo fluïde is, en zoveel verschillende dingen kan dragen en uitstralen. Iets dat eerst negatief was voor hem, werd zo iets positiefs.

 

 

Ook de andere campagnefilmpjes benadrukken dit idee van je eigenheid gebruiken als je sterkte. In het filmpje van Sofia en Fatima vertelt Sofia dat ze 50% model is, en 50% wetenschapper, en dat je jezelf nooit mag onderschatten. Model Ana praat over hoe het afknippen van haar haren voor haar vrouwelijkheid herdefinieerde. Ze verstopte zich achter haar haren, zegt ze. Ze wil ook ruime kleren kunnen dragen, ook al vinden mensen dat niet vrouwelijk van haar. Vrouwelijkheid definiëren als kleedjes dragen, stopt je in een nauw doosje.  En actrice Jacelyn neemt het op voor oudere vrouwen die niet aan maatschappelijke verwachtingen willen voldoen. “If you don’t love yourself first, you won’t have the courage to go  forward. Stop wasting time on your own joy and your own freedom.”

Dat lijkt zowat het motto van de campagne: Stop met je aan te trekken wat anderen van je denken, en begin met jezelf graag te zien.

Moeten we nu met z’n allen Zalando bejubelen? Nope. Het is en blijft een reclamecampagne, met de bedoeling te verkopen. Een merk verkoopt een gevoel, een ideologie, een set van waarden, en Zalando wil duidelijk het idee verkopen dat ze inclusief zijn, open staan voor diversiteit en mensen de mogelijkheid geven zichzelf te zijn. Op vlak van arbeidsomstandigheden en duurzaamheid doet Zalanda het nog steeds niet geweldig [x].

En de mensen in de campagne voldoen aan belangrijke elementen van het huidige schoonheidsideaal: ze zijn slank, hebben een gezond ogende huid, geen zichtbare beperkingen, nette witte tanden en zijn welbespraakt. Niemand draagt een duidelijk religieus teken, er ontbreken geen armen of benen, iedereen spreekt Engels…Zalando’s campagne zou pas echt baanbrekend zijn als de jongen in de jurk niet voor een meisje kon doorgaan, maar gewoon duidelijk een jongen in een jurk was. Als ze zouden durven om James Corden in een baljurk te steken, niet om te lachen maar omdat James Corden in een jurk ook prachtig kan zijn (en is, trouwens).

(Kijk hier maar even naar, want u verdient iets tofs om te compenseren voor waar we eindigen in deze post.)

De campagne rond Zerotypes is dus niet perfect. Maar ze probeert wel iets te doen dat waardevol kan zijn. Vrouwen boven de vijftig worden weinig tot nooit getoond in media, tenzij als moeders of grootmoeders. Kort haar, zeker voor vrouwen en meisjes met etnische krullen, wordt snel gecounterd met seksisme, homofobie en racisme. Genoeg jongens en mannen voelen zich niet goed in hun vel omdat ze ‘te vrouwelijk’ zijn. Wat dat dan precies betekent is nooit helemaal duidelijk, maar echte mannen als Theo Francken kunnen er wel naar wijzen om te zeggen dat het niet oké is.

 

Is dat dan waarom Francken zoiets tweet, ook al weet hij door zijn ervaring in 2018 dat het risico bestaat dat hij negatieve feedback krijgt? Is het puur “kijk eens wat voor een echte man ik ben”?

Die factor speelt altijd mee in homofobie en transfobie. Veel cismannen zijn bang om zich te associëren met mannen die niet binnen de genderlijntjes kleuren, uit angst om ook slachtoffer te worden van hetzelfde verbale, fysieke en seksuele geweld waaraan niet-stereotype mensen onderworpen worden. Vergelijk het met pesten op de speelplaats: de meeste kindjes van de klas gaan niet ingrijpen wanneer een klasgenoot gepest wordt, maar doen passief of actief mee. Dit creëert een groepsgevoel in de klas, waardoor je je veilig kan voelen ten opzichte van de pester, en je je eigen onzekerheden kan camoufleren door je sterker te tonen dan iemand anders.

Maar er zit meer achter.

 

 

2. Wat sturen we terug?

Eigenlijk maakt Francken een gelaagde vergelijking in zijn tweet die verschillende doelen dient. De eerste vraag die we moeten stellen is: wat wordt er hier waarmee vergeleken?

We starten met het idee van een pakketje terugsturen: Zalando biedt de optie om kleren en schoenen te bestellen zonder te betalen, te passen en indien nodig terug te sturen. De tweet vertrekt vanuit het idee dat iedereen dit systeem kent.

Als we de foto weglaten, dan wordt de campagne rond de Zerotypes zelf vergeleken met zo’n pakketje: een blouse die niet meteen past, bijvoorbeeld. Francken vindt deze campagne ongepast, en wil hem liefst terug sturen. Dat is een beetje vreemd voor een politicus om te doen, want het lijkt alsof hij politieke druk wil uitoefenen op een privébedrijf en dat is wellicht een ongepast gebruik van politieke macht, maar het verklaart niet waarom de backlash zo groot was dat Francken de nood voelde om de tweet te verwijderen.

De foto, dan. Op de foto zien we Arnaud, die van iets dat hem schaamte bracht zijn kracht maakte, en als betaald fotomodel een ouderwetse kanten jurk draagt. Zeroptype slaagt dan niet op de campagne, maar op het beeld van Arnaud zelf. Wat we gaan terugsturen is Arnaud in zijn jurk.

En dat kan twee kanten op gaan. Ofwel is dit een pleidooi van Francken om mannen te verbieden om iets anders te dragen dan broeken en shorts, ofwel is het iets nog veel duisterder.

 

Dat eerste is op zich al problematisch. We hebben weinig kledingvoorschriften in onze wetgeving, en met een goede reden. Na de eerste feministische golf werd het aanvaardbaar voor westerse vrouwen om broeken te dragen. We vergeten soms wel eens, gemakshalve, dat dit tot 1900 amper aanvaardbaar was. Vrouwen die durfden als pioniers broeken te dragen op straat, vaak onder een halflange jurk of rok en met als doel gemakkelijker te kunnen paardrijden of fietsen, werden bekogeld, gediscrimineerd, aangevallen en voor het gerecht gedaagd. De strijd voor gelijke vrouwenrechten ging heel sterk samen met het recht van vrouwen om kleren te dragen waarin ze zich gemakkelijker en veiliger konden bewegen. [x]

Sinds dan hebben vrouwen een almaar groter wordende zee aan mogelijkheden om zich te kleden: van strakke jeans over een net kostuum of mantelpak tot een breed vallende jurk; van sobere juwelen over houten polshorloges tot met steentjes ingelegde piercings; van nagellak tot natuurlijke beharing. De grenzen voor zelfexpressie voor cisvrouwen worden almaar verder verlegd onder impuls van de verschillende feministische golven, maar ook door de kapitalistische mode-industrie die elke mogelijke doelgroep wil bedienen.

Bewijs daarvan is dat Franckens tweet gaat over de enige man die zich niet aan genderstereotypen houdt in de campagne, en niet over de vrouwen in broeken en kostuums.

Diezelfde combinatie van feminisme en kapitalisme begint nu ook te knabbelen aan de heel beperkte kledingopties voor westerse mannen. Westerse mannen dragen broeken met rechte broekspijpen, van een bepaalde lengte, en bovenkleding die varieert tussen een mouwloos shirt en een trui. Onderzoekers gaan er van uit dat mannen minder keuze willen, en houden van het gemak van weinig opties, maar de vraag is of dat ook echt klopt. Steeds meer (jonge) mannen kiezen voor andere opties en dragen kledij die in onze cultuur als vrouwelijk gezien wordt: rokken, sari’s, jurken, hoge hakken, make-up.

De eerste interpretatie van ‘we sturen Arnaud in zijn jurk terug’ is dan: Theo Francken ervaart dit duwen aan grenzen, dit vergroten van de mogelijkheden voor mannen om zichzelf uit te drukken via hun kleding of kledij te dragen die voor hen comfortabel voelt, als iets bedreigend. Misschien omdat het zijn eigen gevoel van mannelijkheid bedreigt, misschien omdat hij bang is van dingen die hij niet begrijpt, misschien omdat hij de samenleving niet wil zien veranderen. Wat hij wil terug sturen is de mogelijkheid van verandering, de mogelijkheid voor mannen om meer keuze te hebben en dus meer bij te dragen aan de economie door te shoppen, shoppen, shoppen.

 

 

3. Wie sturen we terug?

Maar de tweede interpretatie en eigenlijk ook het logische gevolg van de eerste, is een beetje akeliger. Misschien gaat het Theo Francken niet om de jurk, maar om de Arnaud in de jurk. Zijn oordeel is immers duidelijk: ik wil dit niet. Of het nu gaat over de campagne an sich of over het idee van mannen in jurken, Theo wil dit niet. De tweet drukt op z’n minst afkeur uit, en wellicht ook angst, weerzin, misschien wel walging.

En dan is de vraag: wat wordt afgekeurd? Want de man in de jurk is een mens, en misschien wel een mens die zich op zijn best voelt in die jurk. Een mens die zich op die manier uitdrukt, gelukkig is. Wat Theo niet wil, is wat die mens gelukkig maakt.

 

Arnaud staat symbool voor iets in Franckens perceptie, en dat iets kan verschillende dingen zijn. Het kan een type man zijn waarvoor Francken geen plaats wil laten in onze samenleving. In 2018 somde hij duidelijk op welke mannen dat waren:

“Mannen die zich schminken, die hun wenkbrauwen epileren, die lingerie dragen, die een sacoche dragen, die zwanger worden… Draait de wereld door of ligt het gewoon aan mij?”

De mannen waar Francken het over heeft, zijn de mannen die niet binnen de traditionele, conservatieve gendernormen vallen. Ironisch is dat Francken zelf make-up moet dragen telkens hij op televisie verschijnt, en dat doet hij duidelijk graag want hij doet het veel; en dat hij zelf zijn baardhaar en hoofdhaar afscheert in plaats van een natuurlijke, mannelijke dos te laten groeien.

Deze tweet is veel duidelijker transfoob (mannen die zwanger worden gaat over transmannen) en homofoob (de sacoche is al decennia een symbool voor homoseksualiteit, meestal in de context van humor) dan degene die we nu bespreken, maar ze bevatten dezelfde ondertoon: de wereld verandert, de grenzen van mannelijkheid veranderen, en Theo Francken kan niet mee.

De vraag is: wat wil Francken daar aan doen? Eén van de dingen die hij kan doen, doet hij nu al: pesten. Elke tweet die hij de ether in stuurt waarin hij zijn ideaal van mannelijkheid plaatst tegenover voorbeelden van wat hij onmannelijk vindt, maakt het moeilijker voor mensen die tegen de gendergrenzen opboksen en verandering willen creëren, om dat doel ook echt te bereiken. Francken is een bekend en populair politicus, met een enorm platform. Niet omdat  heeft hij wel wat volgers heeft op Twitter, wat uiteindelijk een piepklein elitair medium is, maar omdat media een scheet in een glas water oppikken om clickbait van te maken en Theo’s scheten veroorzaken veel gedoe en zijn dus excellente clickbait. Franckens homofobie en transfobie worden dus uitvergroot en daardoor versterkt.

Wat doet het met een jongen die een beetje afwijkt van de gendernormen om te zien dat een machtige, populaire verkozene des volks dit soort dingen mag zeggen? En dat hij daarvoor niet door zijn kiezers zal afgestraft worden, maar er wellicht heel wat steun voor krijgt?

En dat hij die steun krijgt, is makkelijk vast te stellen. Bekijk gewoon eens de reacties bij het artikel van  HLN op Facebook.

Stel je voor dat jouw kind, jouw broer, jouw vriend… dit leest: “hangt er ne flieter, zijde ne jongen”; “heb medelijden met de jeugd”; “de wereld is echt om zeep”; “niet meer normaal”; “te achterlijk voor woorden”; “die lach ik los uit in zen gezicht”; “perverslingen”; “een groot deel van de jeugd [ligt] in de knoop met hun eigen”… Theo Francken zelf is misschien niet expliciet in zijn transfobie, maar zijn ‘fans’ wel.

De comments tonen ook iets dat we nog niet bespraken en waar ik ook niet op zal terug komen, maar Francken spint meer garen bij het verwijderen van de tweet en de reactie, dan bij de eigenlijke tweet zelf: kijk eens naar de comments van Olivier, Kim, Cynthia en Carina… Francken wordt naar voor geduwd als een kampioen van de vrije meningsuiting en een slachtoffer van politieke correctheid en de tirannie van ‘links’. (Oh hai, Mia Doornaert, waar kom jij ineens vandaan?)

 

 

4. Oké, maar is dit daarom het Duitsland van de jaren ’30?

De vraag is: wat als mensen toch durven blijven duwen, ondanks alles? Hoe ver is Theo Francken bereid te gaan voor het behoud van ‘zijn’ westerse mannelijkheidsideaal? Is hij bereid om dingen te verbieden? Is hij bereid om overheidspropaganda te voeren, bv. via het onderwijs? Is hij bereid om rechten te gaan terugdraaien?

Is Theo Francken bereid om te aanvaarden dat hij deze strijd niet zal winnen, ooit? En zo niet: hoe ver is hij bereid te gaan om dan wel te winnen? Dat is waar de jaren ’30 opduiken…

 

Berlijn in de jaren na WO1 was heel vrij. Mensen als Magnus Hirschfeld verrichten baanbrekend werk in het wetenschappelijk onderzoek naar menselijke seksualiteit, en het normaliseren van homoseksualiteit. Dat feest eindigde met de opkomst van de NSDAP: er was een ideaal van de Duitse burger, en die Duitse burger maakte schone Duitse kinders. De NSDAP lanceerde een verbod op niet-reproductieve seks (seks die niet tot kindjes kan leiden), waaronder sodomie (o.a. anale en orale seks) en masturbatie. Yup, de Proud Boys, die vriendelijke Amerikaanse neo-nazi’s die jouw wall vol Pepe-memes zetten, haalden de mosterd van ergens… [x]

De NSDAP was bereid om verder te gaan dan propaganda. Eerst werden alle uitgaansgelegenheden voor homoseksuelen en travestieten gesloten – in het Berlijn van de jaren ’20 waren er naar schatting meer dan honderd. Degene die open bleven, werden nauwgezet gecontroleerd om te voorkomen dat er een ondergrondse subcultuur zou ontstaan. In 1933 werd Hirschfields Intstituut aangevallen en zijn hele bibliotheek verbrand, waaronder ook een groot deel van zijn wetenschappelijk werk. Kurt Hiller, die het Instituut op dat moment leidde, werd naar een concentratiekamp gestuurd.

In 1934 werd een speciaal luik van de Gestapo opgericht om homoseksuelen op te sporen. Mensen die veroordeeld werden voor homoseksualiteit, werden veroordeeld tot gevangenschap. Velen van hen werden naar concentratiekampen gestuurd.

In 1936 werd het beleid aangevuld met de Reichszentrale zur Bekämpfung der Homosexualität und Abtreibung: een speciale instelling die homoseksualiteit en ontucht moest bekampen. Naast een terreurregime waaraan ruim een miljoen Europese homoseksuele mannen werd onderworpen, werden 50.000 homomannen gearresteerd en in de gevangenis gezet en honderden werden gecastreerd. Homoseksuele vrouwen werden in kampen ingezet als seksslavinnen.

Wie als homoseksuele man in een concentratiekamp terecht kwam, kon zich verwachten aan extreem geweld. Getuigenissen spreken van het koken van testikels in heet water, anale verkrachting met objecten als houten stokken, schietoefeningen waarbij gemikt werd op de roze driehoek die homoseksuelen moest identificeren… Ze werden onderworpen aan medische experimenten omwille van hun geringe waarde. Ze kregen van alle niet-joodse gevangenen vaak de slechtste en meest gevaarlijke jobs, als onderdeel van het Vernichtung durch Arbeit-beleid: executie door gedwongen werk. In plaats van de ongewenste populaties meteen uit te roeien, moesten ze eerst nuttig ingezet worden: mensen met een beperking werden bijvoorbeeld gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek, Roma en homoseksuelen werden ingezet als slaven en moesten letterlijk werken tot ze dood vielen. Als resultaat van al dit extreme geweld en misbruik stierven 60% van de homoseksuele kampgevangenen, een hogere mortaliteit dan de meeste andere niet-Joodse groepen.

Eén van de belangrijkste figuren in de campagne van de NSDAP tegen homoseksualiteit was Heinrich Himmler. Hij had een hekel aan alles wat hij onmannelijk vond, alles wat afweek van het Arische ideaal waar de NSDAP haar beleid en vooral haar propaganda rond uitgezet had. Himmler kondigde in 1937 aan dat hij een initiatief zou starten om homoseksuelen te ‘genezen’. De meeste experimenten op homoseksuelen werden gedaan in Dachau en Buchenwald. Zo experimenteerde Carl Værnet bijvoorbeeld met een kunstmatige testosteronklier op 17 mannen in 1944, zonder duidelijke resultaten (behalve twee doden, dan). Andere ‘geneesmiddelen’ waren o.a. verplichte seksuele handelingen, één keer per week, tussen homoseksuele vrouwen en mannen, in de hoop dat genoeg heteroseksuele seks hen heteroseksueel zou maken; en castratie.

Homoseksuele gevangenen wachten aan het concentratiekamp van Sachsenhausen-Oranienstadt met hun roze driehoeken op hun gestreepte kampkledij in december 19, 1938

 

Dit is hoever Heinrich Himmler bereid was te gaan om verandering tegen te houden. En jij, Theo?

 

(Lees zeker ook over hoe propaganda kan gebruikt worden om voorheen onbespreekbare ideeën bespreekbaar en zelfs normaal te maken. Zowel Zalando als Francken doen dit in dit geval.)

Wil je alle vragen zien die ik al proberen te beantwoorden heb? Check hier.