83. Welke nummers van Nine Inch Nails zou Eline moet beluisteren om voorbereid te zijn voor het concert op Rock Werchter zondag?

De Trentmeister live. De T-Rez in actie. Treznor, met allemaal witte valse tanden. HELD. (Oh, en de wazige neusmens links is ATTICUS! Nine Inch Nails is Trent Reznor & Atticus Ross.)

 

 

Efkes eens iets totaal anders dan al die ernstige, doordachte en doorwrochte teksten van de laatste maanden: een blogske over muziek. En mijn favoriete muziek dan nog! Zondag ga ik RW onveilig maken ergens in de namiddag, en collega/vriendin Eline vroeg om zo eens wat nummerkes door te sturen die ze zowat zou kunnen beluisteren tegen dan, ter voorbereiding.

Maar dees blogske is ook voor u hé: welke nummers zou u eens moeten beluisteren als u Nine Inch Nails niet kent, maar wel eens een kans wil geven.

(Op voorhand al mijn excuses: ik kan niet over Trent Reznor schrijven zonder ook iets over mijzelf te vertellen. Zijn kunst raakt me tot in het diepste van mijn wezen, en mijn kennis en ervaring van zijn werk zijn onlosmakelijk verbonden met mijn kennis en ervaring van mijzelf en mijn mentale gezondheid. En eigenlijk wil ik ook geen poging doen om met feiten en bronnen af te komen. Ik besef dat zijn muziek luid en soms heel ontoegankelijk is, maar misschien kunnen mijn emoties en reflecties een gids zijn om betekenis te vinden in al dat kabaal.)

 

Jarenlang stond er op de hoes van albums Nine Inch Nails is Trent Reznor, maar voor de laatste EPs staat Atticus Ross er ook bij. Nine Inch Nails was dus lang het eenmansproject van Trent Reznor, die behoorlijk piano speelt en saxofoon, en dan een beetje gitaar (maar slechts een beetje, vandaar dat je een Nails-nummer meteen herkent) en vooral heel goed is met het programmeren van synthesizers, computers, fucking TAMBOERIJN en digital wizardry. Hij zingt echt wel veel beter dan hij zelf denkt, en zijn teksten zijn… laten we zeggen: to the point.

Klinkt dat niet geweldig enthousiast? Toch wel. Maar Nine Inch Nails-fans zijn een notoire bende zuurpruimen, en als er iets is wat we zelden doen is het wel enthousiast fangirlen over Trent Reznor. De meest gelezen zin op fansites en message boards is It’s not as good as The Downward Spiral.

NIN begon als industrial metal of death disco in het spoor van Reznors voorbeelden, groepen als Ministry, Coil en Pere Ubu maar ook bekendere dingen als Depeche Mode en David Bowie. In de jaren ’90 mentorde Reznor Marilyn Manson en werkte hij samen met heel wat andere artiesten, maar drugs en drank en vooral drugs deden hem eind jaren ’90 bijna de das om.

In 2005 herrees Reznor met WITH_TEETH en zonder alcohol, en met een veel meer poppy en toegankelijk geluid, dat hij aanhield tot een afscheidstour-die-gelukkig-geen-echt-afscheid-bleek. Een paar jaar geleden was er dan plots – floep – Hesitation Marks en sinds dan lanceerde Reznor met Ross drie EPs die weer een pak minder toegankelijk zijn en een terugkeer naar de industrial roots van het project.

Daarnaast begon Reznor ca. 2000 met het componeren van filmmuziek, eerst voor een score die niet gebruikt werd en later voor films als The Social Network, The Girl With the Dragon Tattoo en recent de Ken Burns-documentaire over Vietnam.

Oké, en dan zijn we nu door de saaie portie van de blog, tijd voor MUZIEK!

 

Ik heb Nine Inch Nails leren kennen in de jaren ’90 toen ik een zware emo-puber was die luid meezong met Björk, Tori Amos, Suede en PJ Harvey en liedjes op cassette overnam van de radio. Eén van mijn lievelingsliedjes toen was The Perfect Drug uit de soundtrack van de David Lynch film Lost Highway, waar een van de pot gerukte gotische clip van Mark Romanek bij hoorde. We zitten op het einde van de drum & bass en je hoort dus veel drumcomputers en Reznor die klaaglijk een waanzinnig slechte tekst uitspuwt over “my blood wants to say hello to you” en “I see the truth when I’m all stupid-eyed“. Maar zeventienjarige emo Elke hoorde vooral “My soul is so afraid to realize / How very little there is left of me“. (Dit wordt een thema: Reznor is een meester met woorden, maar niet zoals Bob Dylan of Nick Cave dat zijn, eerder zoals een vuist in uw gezicht.) Kleine Elke dacht echter dat de rest van het oeuvre niks voor haar zou zijn, wegens metal. Boy, was she wrong.

 

Cue acht jaar later en De Zus en ik staan op Rock Werchter voor een moeilijke keuze: we willen naar huis voor Rammstein begint, maar De Broer wil graag eerst nog naar Interpol. Wij kunnen ook naar Interpol, maar dat is echt wel treurwilgmuziek. We kunnen ook naar Nine Inch Nails, waar Elke alleen voornoemde TPD van kent. Maar De Zus kent meer nummers en is wel te vinden voor een rondje Reznor.

Vraag me niet wat ze gespeeld hebben – ik herinner me Closer, Head Like a Hole en The Hand That Feeds en Hurt en dat is het – maar vraag me hoe het was. Het was als thuiskomen. Daar stond een idioot Jerommeke in een zwart marcelleke en met de meest Panic! At the Disco-haarsnit buiten Panic! At the Disco te brullen als een malloot op het podium, en de teksten rijmden zo tekstboek dat ik ze kon meebrullen ook al had ik ze nog nooit gehoord, en het was liefde op het eerste gezicht.

Dus laat ik beginnen met die vier klassiekers.

 

De kans is groot dat u Closer kent, hetzij van de destijds naar nachtelijke uren gebannen SM-video van Mark Romanek (die u zeker eens moet bekijken, hij zit achter de link), hetzij van het onsterfelijke refrein “I wanna fuck you like an animal / I want to feel you on the inside”. Naar het schijnt is het nummer heel erg populair bij strippers, maar ik zou niet weten waarom als het nummer letterlijk gaat over iemand die zichzelf probeert te verliezen in een ander lichaam maar stoot op de gewilligheid van de ander om zichzelf aan geweld te onderwerpen. (Fun stuff!) Het nummer komt uit The Downward Spiral (dat album waar NIN-fans over zeggen dat alles erna nooit zo goed is, wat sneu is voor Reznor  want het dateert uit 1995) en de nummers op TDS volgen een protagonist die zichzelf langzaam verliest in een negatieve spiraal van zelfhaat, ontwaarding, (seksueel) geweld en uiteindelijk schijnbaar uit het leven stapt. Niks om sexy je kleren op uit te doen, lijkt me.

Het nummer demonstreert wel perfect wat death disco is: Closer is bijzonder dansbaar en gemakkelijk mee te brullen, maar tegelijk zijn de synths dreigend en dreunend en de tekst is waanzinnig duister. Je staat je heupen te shaken op een nummer dat zinnen bevat als “Help me / I broke apart my insides / Help me / I’ve got no soul to sell“.

Hoewel TDS een concept album is, sijpelt er bij Reznor altijd in meer of mindere mate iets van hemzelf door, and he’s not a ray of sunshine. Reznor had een fijne en rustige jeugd bij zijn grootouders maar onzekerheid, een angststoornis die zich vooral uitte in extreme podiumangst, perfectionisme en druggebruik resulteerden anno 1995 in een extreem zelfdestructieve artiest die gewelddadige confrontaties met zijn publiek uitlokte en door de pers The Prince of Darkness genoemd werd. Het was ook een periode waarin cultureel dat soort persona verheerlijkt werd, en Reznor liep ook altijd de kantjes van performance af: het is moeilijk om terugkijkend op de jaren ’90 te weten waar Nine Inch Nails begon en Reznor zelf eindigde.

TDS is een duidelijk voorbeeld van die grijze zone waarin kunstenaar en kunstwerk samensmelten. Closer gaat dan wel over de protagonist van TDS, maar het is moeilijk om een onderscheid te maken tussen het verhaal van een naamloze verloren ziel die zich onderdompelt in fysieke excessen om weg te lopen van spirituele en emotionele leegte, en de artiest die op dat moment en gedurende het hele decennium ervoor en erna exact hetzelfde doet.

 

Zoals gezegd eindigt TDS met een ogenschijnlijke zelfdoding, maar daarna volgt nog een nummer, dat u wellicht kent van de Johnny Cash-versie: Hurt. Van de fragiele openingszin, half gezongen op een aarzelende uitademing, tot de schrijnende verzuchting op het einde (“If I could start again / A million miles away / I would keep myself / I would find a way”) die verdrinkt in een wall of sound zoals alleen Reznor en Mogwai ze kunnen maken, is het nummer één lange schreeuw om hoop. Reznor zelf vond dat het oorspronkelijke afsluiter van TDS te hard was, de dood van de protagonist mocht niet het einde zijn. Hij zocht iets hoopvol en pende Hurt in recordtempo neer. Het nummer was jarenlang de vaste afsluiter op elk NIN-concert en hoewel Reznors furie al lang louter performance is, blijft hij heel duidelijk over Hurt: hij zingt dat niet graag, het maakt hem nog steeds droevig.

En hoe kan het anders? Toen ik NIN leerde kennen in 2005, vond ik het nummer een vuistslag die landde in mijn buik, maar tegelijk volstrekt onbegrijpelijk. Hier was de essentie van wanhoop, een mens die naar zijn leven kijkt en niets van waarde vindt. Dat is het tegenovergestelde van wie ik ben: altijd positief ingesteld, altijd gelukkig. Maar hoe beter ik mijzelf leerde kennen, hoe meer ik dit nummer voor mij kon houden als een spiegel. Hoe vaak testte ik niet mijn eigen menselijkheid door drama op te zoeken, hoe vaak koesterde ik niet pijnlijke en moeilijke ervaringen omdat ze waarachtiger leken dan al de rest? Hoe vaak bedacht ik me niet dat iedereen mij ooit wel eens zou verlaten, omdat er eigenlijk niks was om graag te zien? Ooit zou mijn masker afvallen, ooit zou ik iedereen rond mij teleurstellen omdat ik niet langer kon verbergen hoe dom en stom en vreemd en mislukt ik was. Ik loog als kind, voortdurend, om beter over te komen dan ik was; en mijn gedachten waren gebroken: mijn kennis van de wereld komt niet overeen met mijn ervaring ervan.

Heel langzaam ontdekte ik in mijzelf de sporen van een mentale stoornis, en hoe dichter ik kwam bij zelfbegrip hoe beter ik begreep wat dit nummer was. Tot de twee dingen – kennis en ervaring – perfect samen vielen in het besef dat Reznor in Hurt de essentie van mijn depressie had gedestilleerd.

Dus: als je je afvraagt hoe dat voelt, depressie? Klik op de link en luister. Zo voelt het. Dat is het. Elk woord is waar voor mij, elke klank en elk akkoord en elke gebroken noot: en dat is waar Reznor uitblinkt in meesterschap. Zoals ik al zei is hij geen Bob Dylan, geen Wim Mertens, geen Django Reinhardt. Zijn technische muzikale vaardigheden zijn beperkt, als je ze vanuit een klassiek oogpunt bekijkt. Maar wat hij kan als weinig anderen is zichzelf binnenstebuiten keren en klank en kleur geven aan gevoelens die we doorgaans doodzwijgen of al te gemakkelijk verteerbaar maken. Hurt schuurt en schroeit, het is geen gemakkelijk nummer om echt naar te luisteren. En dat geldt voor veel van NINs beste muziek: het is geen toffe muziek, en hoe dieper je er in onder duikt hoe onaangenamer het wordt. Maar net dat maakt het zo briljant: hoeveel kunstenaars zijn in staat een gevoel gestalte te geven, kleur en vorm en textuur te verlenen, en het in zijn puurste vorm – schijnbaar onbemiddeld door het medium dat gebruikt wordt – te communiceren?

 

Maar Nails is niet alleen bijzonder authentieke maar sippe muziek voor maffe hoofden. Reznor heeft ook een politieke visie die hij niet onder stoelen of banken steekt. Op debuutplaat Pretty Hate Machine vind je naast nummers over zijn lief dat hem gedumpt heeft ook dingen als Head Like a Hole, een antikapitalistisch feestnummer dat luidkeels moet meegebruld worden. De foute synths en Reznors neiging om tussen elke zin een beetje te kreunen, maken het licht gedateerd, maar een tekst als “God money’s not looking for the cure / God money’s not concerned with the sick among the pure” is dan weer razend actueel.

Nog zo’n dijk van een nummer is The Hand That Feeds uit WITH_TEETH, een anti-Bush nummer dat een rechtstreekse aanval op de oorlogen in Irak en Afghanistan bevat, maar ook de schijnbaar slaafse volgzaamheid van de Amerikaanse burgers in vraag stelt: “You’re keeping in step / In the line / Got your chin held high and you feel just fine / Because you do / What you’re told / But inside your heart it is black and it’s hollow and it’s cold.”

Dit thema van totalitarisme veroorzaakt door een laksheid van burgers om zich politiek te engageren is het thema van het enige NIN-album dat echt absoluut niks met Reznors eigen persoon te maken heeft, Year Zero uit 2008. Dit album gaat over een dystopische toekomst waarin de overheid de bevolking controleert via stoffen in het water, en waarin de bevolking zich slaafs aan een combinatie van kapitalisme en onderdrukkende religie onderwerpt, en dan komen aliens ons redden. Sure, Trent.

Maar YZ is één van de weinige albums post-TDS waar fans quasi-unaniem lovend over waren, vooral omdat het een muzikaal eclectisch album is dat toch een coherente sound heeft door het gebruik van synths en computers eerder dan instrumenten in studio. En ook hier bevatten de lyrics bijzonder actuele observaties. In My Violent Heart klinkt bijvoorbeeld de volgende waarschuwing aan een fictieve machthebber: “You have set something in motion / Much greater than you’ve ever known / Standing there in all your grand naivety / About to reap what you have sown.”

De marketing voor het album stond ook in het teken van verzet en rebellie, en het is een thema dat Reznor blijft aanhalen in zijn werk.

 

Met die vier nummers heb ik min of meer de parameters uiteen gezet waarbinnen Reznor in Nine Inch Nails werkt: de muziek is heel duister en berust op een heel specifiek gebruik van piano en gitaar, zware synthesizers en heel veel technologie. Reznor gebruikt zijn vaardigheden als producer om het meeste uit zijn muziek te halen. Zijn teksten zijn niet bepaald poëtisch of lyrisch, en lezen soms eerder als de dagboekfragmenten van een puber (wat ze in het geval van Pretty Hate Machine ook waren), maar net daardoor slaat hij vaak raak waar meer poëtische taal meer afstand van het onderwerp zou kunnen creëren. Het contrast van de complexiteit van de muziek en de simpliciteit van de teksten, versterkt ook het gevoel van authenticiteit dat NIN altijd uitstraalt, wat ook onderlijnd wordt in de manier waarop Reznor zijn stem gebruikt: schreeuwend, fluisterend, hakkelend, mompelend, klagend, smekend maar slechts heel zelden gewoon zingend. Bij de release van Hesitation Marks in 2014 liet hij optekenen dat hij bijzonder onzeker was over zijn zangstem en Ross hem echt herhaaldelijk had moeten aansporen om toch zelf te zingen.

De drank en drugs zijn uit zijn systeem en Reznor is een gezonde, gelukkige vader van vier kinderen en echtgenoot van een BOM van een vrouw; maar de onzekere perfectionist zit nog steeds achter de knoppen.

 

Het lijkt uit bovenstaande wellicht dat als de ingrediënten zo duidelijk omlijnd en beperkt zijn, hetzelfde wel waar moet zijn voor het eindresultaat: lijken dan niet alle nummers van Nine Inch Nails op elkaar?

Wel… nope. Ik zet tot slot nog volgaarne enkele van mijn favorieten op een willekeurig rijtje.

Uit Hesitation Marks komt Copy of A: de titel is ontleend aan Fight Club (er staat ook een project op stapel van Reznor en Ross met regisseur David Fincher om een musical van dat boek te maken) en het is vintage death disco. Hyperdansbaar, aanstekelijk om mee te zingen en vol existentiële Angst. Hesitation Marks was een poging van Reznor om de periode van The Downward Spiral te verwerken, en Copy of A gaat deels over de manier waarop we onszelf verliezen wanneer we alleen maar reactief zijn en ingaan op impulsen rondom ons. De vraag wordt gesteld wat er eerst was: het gevoel van niemand te zijn (en daardoor een rolletje te spelen om anderen te entertainen en behagen) of voortdurend meespelen in het spel van anderen ook al moet je jezelf daarvoor verloochenen en daardoor op den duur niemand meer zijn.

Ook Only uit WITH_TEETH raakt aan die vraag. Het is een eighties disco nummertje met een schreeuwlelijk funky refrein en deze tekst is wellicht mijn favoriet van alle Reznor-lyrics omdat ze leest als een handleiding voor mijn hoofd: Reznor spreekt zijn eigen angsten en onzekerheden aan als een alter ego dat hij zelf heeft gecreëerd – de onzekere waardeloze Reznor die hij denkt te zijn versus de getalenteerde capabele mens die hij is – en wijs dit alter ego erop dat het niet bestaat: There is no fucking you / There is only me.

Uit hetzelfde album komen nog twee van mijn favoriete nummers: Right Where It Belongs is een zacht nummertje met een vrolijk gitaartje op de achtergrond en een tekst die thema’s ontleent aan het scepticisme van René Descartes en The Matrix; en het melancholische Home dat voortgestuwd wordt door snerpende gitaren, Reznor die effectief zingt en de drums van Dave Grohl.

Een akoestische versie (met drumcomputer) van The Becoming uit TDS is één van die nummers die ik al duizenden keren beluisterd en bekeken heb: de combinatie van de zware beats, de piano en Reznor die een beetje schreeuwt is hypnotiserend en brengt voor mij de diepte veel beter naar boven dan de productie van het origineel. Uit dezelfde Still EP komt And All That Could Have Been, samen met Hurt mijn favoriete nummer van Nine Inch Nails en één van mijn favoriete nummers ooit. Reznor zingt! De productie is ontzettend knap en varieert binnen één nummer alsof het over drie nummers gaat, en dit is wellicht zo dicht bij een Coldplaynummer als Reznor ooit zal komen.

Uit The Slip EP komt PURE DISCO met Discipline, en de clip achter deze link is een live rehearsal die een plezier is om te bekijken qua ‘Trent is in form’.

Mijn favoriete album is The Fragile uit 1999. Reznor was net nuchter en verlamd door angst: angst dat de teksten idioot waren, angst dat hij niet kon schrijven zonder drugs, angst dat de opvolger voor The Downward Spiral te licht bevonden zou worden en hij zou worden afgeschreven als een one hit wonder. Hij bleef zo lang sleutelen aan de plaat en nieuwe flarden muziek opnemen, dat producer Alan Moulder uiteindelijk moest overnemen en de nummers aan elkaar breide tot een coherent geheel. Het is dan ook de minst coherente plaat van allemaal, en Reznor vindt het zelf nog steeds heel moeilijk om er naar te luisteren omdat hij beseft dat ze niet is wat hij wilde.

Mijn favoriet dus, misschien net omdat ze zo bevreemdend is. Opener Somewhat Damaged (achter de link zit mijn favoriete live versie buiten degene die wij in de AB mochten zien, met de zaallichten nog aan en niemand die door had dat het concert al begonnen was) is een mokerslag van wanhoop, woede en teleurstelling die eindigt op de oerschreeuw “Where the fuck were you?” en Pilgrimage is een instrumental die deels ingezongen werd door – letterlijk – een hoop dronken cafégangers. En ook The Wrechted, een aan Jobs klacht genegen scheldtirade op Gods onrechtvaardigheid, is snoeihard. Maar mijn favorieten zijn wellicht The Great Below, een bijna symfonisch nummer waarin Reznors specifieke gitaargeluid een hoofdrol vertolkt, en het aan zijn overleden grootmoeder opgedragen I’m Looking Forward To Joining You, Finally dat in tegenstelling tot wat de titel doet vermoeden niet over zelfdoding gaat maar over het gevoel van verweesd achter te blijven. Met tamboerijn!

En nu heb ik niks uit Broken EP (het jeukt om iets met een fist fuck te kiezen, maar ik zal het maar zo laten) of de laatste drie EPs. Aan die drie zou ik deze zomer een aparte blogpost willen wijten, want Reznor en Ross hebben naar aanleiding daarvan een paar heel interessante interviews gegeven, maar ik wil er wel een aantal nummers uit aanraden: de door David Lynch geregisseerde videoclip van Less Than (DEATH DISCO FTW), het hypnotiserende This Isn’t the Place, het waanzinnig mooie en blijkbaar zeer therapeutische The Lovers (dat Reznor alleen kon schrijven met veel aansporingen van Ross en live niet helemaal zingt omdat hij de lyrics niet wil uitspreken) en het epische God Break Down the Door (MET SAXOFOON OMG!) dat duidelijk naast de laatste David Bowie gelegen heeft. Maar hoe schoon hij zingt op die recentere nummers!

 

Reznor vond dat hoop ontbrak op TDS en schreef depressie neer. Dat klinkt weinig hoopvol, maar het is net het tegenovergestelde: zolang hij er nog is om naar zichzelf te kijken en leegte te zien, zolang is er hoop. In All the Love In the World, de opener van WITH_TEETH, zingt hij I’ve become a million miles away, een verwijzing naar Hurt waarin hij smeekt om een miljoen mijlen weg te mogen zijn van hier, zodat hij opnieuw kan beginnen. De Trent Reznor van 1995, die zo diep zat dat het nu nog steeds moeilijk is voor hem om die gevoelens te verwoorden, zag een toekomst alleen via de omweg van het verleden. De Trent Reznor van 2018 ZINGT. Als dat geen hoopgevende gedachte is…

 

 

(Allé, Eline, en zondag toets!)

 

opgedragen aan Roel, die wist dat er nog een dochter en een naamloos vierde kind was en die een prachtige voorstelling maakte rond alles wat hierboven staat; Caroline & Sim; en De Zus, die dankzij mijn obsessieve fandom geen Nine Inch Nails meer kan horen