77. Wat moet Mia Doornaert zeker weten over gender (voor ze er nog eens een column over schrijft)?

Brandon Teena (links), een jonge transman die vermoord werd omwille van zijn identiteit en op wiens leven de film Boys Don’t Cry gebaseerd is

Het is weer van dat: ik open, nietsvermoedend, mijn sociale media en wat komt op mij af? Een artikel vol nonsens. Ditmaal een column van barones Mia Doornaert, Frankrijkkenner en “onafhankelijk expert in internationale betrekkingen”, volgens de kleine bio onder de column.

En daar situeert zich meteen al de start van het probleem: nergens staat er “expert in genderstudies”, onafhankelijk of niet. En dat blijkt ook uit de tekst die boven deze bio staat.

Sta mij toe deze draak van een tekst te gebruiken om een paar misvattingen over gender recht te zetten. Voor mensen die graag wat feiten in hun achterhoofd hebben over een onderwerp, voor ze er over oordelen.

Nadat ‘identiteit’ en ‘natie’ al foute begrippen zijn geworden, moet binnenkort blijkbaar ook de ‘binaire’ indeling van de mensheid in mannen en vrouwen op de schop.

Ik ben er vrij zeker van dat de termen identiteit en natie bijzonder populair zijn in België, want drie van de vier partijen in de federale regering, door een meerderheid van de bevolking van dit land verkozen, gebruiken die termen voortdurend. Maar het is een trucje van Mia Doornaert om een bepaald soort lezer al meteen mee te krijgen: de lezer die het moeilijk vindt om zich aan te passen aan voortschrijdend inzicht, die het lastig heeft met (maatschappelijke) veranderingen. De lezer die denkt zoals de barones zelf: conservatief. Hou alles maar lekker hetzelfde, dat is eenvoudiger voor mij.

Eenvoudiger, maar niet juister. Het was wellicht eenvoudiger om er van uit te gaan dat zware voorwerpen vallen omdat ze veel aarde bevatten en daarom graag bij de aarde willen zijn (een theorie die enkele Griekse filosofen koesterden), maar niet juister. Er zou geen technologie zijn van waarop Mia Doornaert haar blog kon schrijven zonder het voortschrijdend inzicht dat die eenvoudige verklaring fout was.

De term binaire indeling verwijst naar het feit dat we tot (historisch gezien) zeer recent over mensen dachten als ‘mannen’ en ‘vrouwen’. We dat zijn Europese westerlingen, want in heel wat andere culturen heeft men wel een derde sekse, of zelfs meerdere genders. Maar wij niet.

Ik ga niet te diep in gaan op waar die indeling vandaan komt (maar als je nu denkt het zal wel de fout van de Kerk zijn: ja, die hebben niet echt geholpen met het hele Adam-en-Eva-verhaal), maar het is een feit dat in de Europese geschiedenis alle mensen moesten vallen in één van twee categorieën: man, of vrouw.

En nu heb ik eigenlijk net gelogen, want we hadden weldegelijk al een derde categorie: de hermafrodiet. De term hermafrodiet komt uit dezelfde Griekse oudheid waar die maffe aarde-is-zwaar-theorie vandaan komt, en verwijst naar het verhaal van een god die lichamelijk één werd met een psycho nimf door in een heilig waterke te baden, en eindigde met mannelijke geslachtsdelen én vrouwelijke borsten.

Hermaphroditus is niet de enige god met conflicterende geslachtskenmerken op Europees grondgebied. In de Scandinavische mythologie is er de oergodheid Ymir (Blainn in de Ijslandse Edda), die omschreven wordt als een hermafrodiet (of Tweeling) en die geldt als het eerste en meest wijze levende wezen.

Die derde categorie, die dus al heel oud is, wijst meteen op de reden waarom het niet volstaat om alleen over ‘mannen’ en ‘vrouwen’ te spreken: we zien aan lichamen van mensen soms geslachtskenmerken (zowel inwendig als uitwendig) die behoren bij beide categorieën. Als je een baarmoeder en een penis hebt, wat ben je dan?

Natuurlijk staat de wetenschap ondertussen verder, en hoeven we niet alleen naar penisjes en vagina’s te kijken om te weten of je nu een man of een vrouw bent. Maar dat betekent niet dat we al onze hermafrodieten dan gewoon onder één van die twee labels kunnen onderbrengen. Nee: wetenschap maakt het geheel nog een boel ingewikkelder. (Wetenschap gebruikt ook de term hermafrodiet niet, want het is geen accurate term voor eender welke situatie waarin een kind geboren kan worden.)

Geslachtsbepaling gebeurt over het algemeen op basis van primaire en secundaire geslachtskenmerken. Maar wanneer er twijfel is, zoals bij een enorm sterke, behaarde persoon met een baarmoeder en een vagina, dan durft men al eens kijken naar chromosomen. Je zou dan denken dat je daar een eenvoudig antwoord zou vinden: je hebt een XX, of een XY. Maar nee, want eenvoudig is niet altijd juist.

Als je puur biologisch gaat kijken naar het lichaam, dan kan je twee andere categorieën van seksen ontdekken: intersekse, en transgender. Intersekse is de moderne, wetenschappelijke variant van onze hermafrodiet: er zijn geslachtskenmerken van beide geslachten aanwezig. Heel vaak wordt een pasgeboren interseks kind snel geopereerd of krijgt het hormonen toegediend, om dan toch maar in één van de twee categorieën te horen. Doorgaans is er geen medisch probleem met zo’n interseks kind, en gebeurt de operatie of behandeling louter en alleen om aan maatschappelijke vooroordelen te ontsnappen. De laatste jaren wordt er veel voorzichtiger met dat soort operaties omgegaan.

Maar het is simpeler. En mensen als barones Mia Doornaert houden het graag eenvoudig.

We krijgen voortdurend aanmaningen om het leefmilieu, en dus de natuur, te respecteren en te koesteren. Maar de zeer natuurlijke vaststelling dat de mensheid wezenlijk ‘tweeslachtig’ is, en daaraan haar bestaan en voortbestaan ontleent, dreigt een reactionaire visie te worden. Althans bij een intelligentsia die liever met hippe spinsels dan harde realiteit bezig is.

Dan krijgen we het aloude argument “maar het is niet natuurlijk“. Dat argument dat ook gebruikt werd om mensen met een afwijkende seksualiteit, een fysieke of mentale handicap of een niet-blanke huidskleur af te wijzen of te mishandelen. Dit soort denken heet natuurwetsdenken, en het gaat als volgt: Als het niet van nature voorkomt, is het fout. Als het wel van nature voorkomt, dan is het dus goed.

Opnieuw: heel eenvoudig, maar niet juist. Verkrachtingen en moorden komen bijvoorbeeld van nature voor. En niet alleen bij de mens: eenden, chimpansees, pinguïns, dolfijnen… die verkrachten er op los dat het een lieve lust is. Beren eten hun jongen op. Zijn verkrachtingen en moorden juist omdat ze in de natuur voorkomen? Euh… laten we hopen van niet.

Mensen hebben cultuur ontwikkeld. Cultuur is iets waar Mia Doornaert, die cultuurwoorden als identiteit en natie graag heeft, veel belang aan hecht. Wat meer is: identiteit en natie komen niet voor in de natuur. Stamvorming, ja, dat wel. Familiebanden, tuurlijk. Maar jij slacht jouw schapen op de foute manier, jij hoort hier niet thuis? Die eenden en die pinguïns en die beren van daarnet zitten daar niet zo gek mee in.

Cultuur verandert en evolueert. We leren dat ons gedrag schadelijk was voor een groep van onze bevolking en dus schadelijk voor onszelf. Ons wetenschappelijk inzicht in de dingen evolueert, waardoor we leren begrijpen dat dingen die vreemd zijn voor ons niet noodzakelijk slecht zijn, of abnormaal. We worden juister, maar daardoor wordt de wereld ook minder eenvoudig.

Zo geloven we als samenleving sinds de jaren 1970 niet langer dat homoseksualiteit een onnatuurlijke, psychische ziekte is. En hebben we sinds begin van diezelfde 20e eeuw ook door dat vrouwen geen inferieure wezens zijn die van nature thuis moeten blijven om voor de kindjes te zorgen, of op z’n minst geen intellectuele of politieke functies mogen invullen.

Onze cultuur is zich ook langzaam aan het aanpassen aan het wetenschappelijke inzicht dat er niet gewoon twee seksen zijn, maar minstens drie: duidelijke mannen, duidelijke vrouwen, en mensen die niet meteen duidelijk zijn.

De visie dat er eenvoudigweg twee seksen zijn, diegene die Mia Doornaert zelf persoonlijk kent, is dus inderdaad een reactionaire visie: een ontkennen van dat voortschrijdend inzicht. Zoals er ook nog steeds mensen zijn die zeggen dat de aarde plat is. Dat komt niet omdat mensen die zich met deze materie bezig houden of een beetje deftig geïnformeerd zijn (de barones noemt ons intelligentsia die bezig zijn met hippe spinsels, wellicht omdat ze weet dat die lezers van daarnet die de wereld ook veel te ingewikkeld vinden een afkeur hebben voor intelligentie) de realiteit ontkennen.

Nee: het erkennen van minstens één extra sekse, de hermafrodiet, is lijk, superhard de realiteit erkennen. Is de dingen zien zoals ze zijn en zeggen: Ah, tiens, dan was wat ik voordien geloofde duidelijk fout.

Af en toe raakt de natuur bovendien in de war en worden mensen in het verkeerde lichaam geboren.

En dan zitten we bij de tweede laag van waar we het over hebben: gender.

Sekse of geslacht, waar we het tot nu over hadden, is iets louter lichamelijks. Het is wat er over jou te vertellen valt zonder kleren aan, zonder make-up, zonder facelift of duur kappersbezoek.

Maar wij presenteren ons aan andere mensen via ons uiterlijk: van ons kapsel over onze kledij en body art tot onze schoenen. En in dat aspect van ons zijn drukken we ook ons gender uit: of we ons man, vrouw, iets anders… voelen. Maar ook: welk soort man, vrouw of iets anders we ons voelen. Een speelse in roze gestoken huppelfee is niet hetzelfde soort vrouw als barones Mia Doornaert. Ik ben niet hetzelfde soort vrouw als die andere twee.

Aan gender hangen heel veel connotaties vast: dingen die je automatisch aanneemt over die persoon omdat die zich nu eenmaal zo presenteert. Een grote man met veel spieren en vol tatoeages, daar gaan we van verwachten dat hij eerder stoer is. Een slanke man met gelakte nagels en een rok, daar denken we doorgaans van dat hij dan wel ook op mannen zal vallen. (Wat superfout is, want sekse/gender en met wie je graag seks hebt, hebben eigenlijk niks met elkaar te maken.)

Hoewel de meeste mensen zich dus wel presenteren als ‘man’ of ‘vrouw’, en de meeste mensen kiezen voor sociaal aanvaarde vormen van ‘man’ of ‘vrouw’, zijn er ook mensen voor wie dat moeilijk ligt: wiens zijn niet overeenkomt met hoe ze zich normaal gezien zouden moeten presenteren.

De eerste groep mensen, mensen bij wie sekse en gender overeen komen, zijn cisgender. Cismensen hebben hun eigen problemen met genderpresentatie, omwille van al die vooroordelen, maar ze hebben het gemakkelijker omdat er geen oppervlakkig verschil is tussen hun lichaam naakt, en hun lichaam gekleed.

Onze interseks mensen van daarnet zijn eigenlijk per definitie niet cis, want hun lichaam is verwarrend als je het per se in die hokjes wil steken. En daarnaast is er nog een tweede groep: transgender mensen. Zij zijn niet biologisch verwarrend, want hun sekse is duidelijk mannelijk of vrouwelijk. Maar: hun zelfbeeld niet. Dit fenomeen heet in de psychiatrie genderdysforie, en er zijn een aantal biologische oorzaken: afwijkende productie van hormonen, hormoonspiegels en hormoonconcentraties tijdens de ontwikkeling; overgevoeligheid of ongevoeligheid voor testosteron; genmutaties; epigenetische factoren (bijvoorbeeld omgevingsfactoren tijdens de zwangerschap)…

Die fysieke oorzaken vallen niet zomaar weg te nemen, en dus is de oplossing: zoveel mogelijk leven als het gender dat wel bij je hoofd past. Voor heel wat trans mensen betekent dit dat ook hun lichaam aangepast moet worden. En voor je nu denkt Bah, wat overdreven: hoeveel cisvrouwen ondergaan een borstvergroting om er wat ‘vrouwelijker’ uit te zien? Hoeveel cismannen dragen een pruikje of laten haar inplanten in hun hoofdhuid omdat een weelderige haardos ‘mannelijker’ oogt. Ja, ook cisgender mensen verbouwen hun lichaam om beter te passen bij het gender dat ze willen zijn.

Voor ik verder ga wil ik toch ook even stil staan bij het volgende: iemand omschrijven als een fout van de natuur, doen we dat nog? Als ik iemand met dwerggroei of syndroom van Down, een albino, een homoseksueel iemand… zou omschrijven als een fout van de natuur… zou barones Mia Doornaert mij dan dapper vinden omdat ik politiek incorrect durf zijn? Of is het misschien gewoon een beetje grof om mensen die afwijken van de meerderheid te omschrijven als een fout. Charles Darwin, een wetenschapper en al, gaf ons woorden om daar iets zinvol over te zeggen: mutatie, afwijking, divergentie… Maar misschien moeten we niet over mensen spreken als een fout.

De schitterende schrijver en reisverslaggever Ian Morris volgde de militaire academie van Sandhurst, vocht mee in de Tweede Wereldoorlog, begeleidde voor The Times in 1953 de Britse expeditie die voor het eerst de Mount Everest overwon, was getrouwd en had vijf kinderen, kortom was de ‘echtste’ man die er kan zijn.

Barones Mia Doornaert heeft het in deze paragraaf over schijfster en verslaggeefster Jan Morris, die op late leeftijd alsnog uit de kast kwam als transvrouw (dus: een persoon die zich een vrouw voelt maar een lichaam heeft met mannelijke geslachtskenmerken). Mia Doornaert, zelf cisgender, vindt het duidelijk heel moeilijk om de identiteit van Jan Morris te respecteren: Jan Morris is een vrouw. Ook toen ze zich aan de hele wereld nog toonde als “de echtste man die er kan zijn” was ze al een vrouw.

Beeld je in dat deze paragraaf ging over Ricky Martin. Ricky Martin was voor hij zich outte als homo geen hetero. Niemand zou er ook maar over denken om te schrijven dat hij voor zijn outing “de meeste heteroman was die er ooit bestond”. Ricky Martin was gay as fuck, maar leefde in omstandigheden die het hem heel moeilijk maakten om altijd te kunnen zijn wie hij was.

Jan Morris was een vrouw. Altijd, ook toen ze meevocht in de Tweede Wereldoorlog en vijf kinderen kreeg met een andere vrouw. Maar ze leefde in omstandigheden die het haar heel moeilijk maakten om altijd te kunnen zijn wie ze echt was.

Spreken over Jan Morris alsof er twee mensen waren die radicaal verschillend zijn – de man Ian Morris en de vrouw Jan Morris – is raar: dat is dezelfde vrouw. Dezelfde vrouw die die boeken schreef, dezelfde vrouw die van die kinderen hield. Wij als buitenstaander zien een groot uiterlijk verschil, maar vanbinnen was Ian Morris altijd al Jan. Ze mocht gewoon nooit Jan zijn.

Ik hamer hier een beetje op omdat ik merk dat mensen vaak boos reageren als ze gewezen worden op het feit dat ze iemand misgendered hebben. Toen Caitlyn Jenner nog niet zolang geleden haar echte zijn voor het eerst toonde, had je veel mensen die worstelden met de vraag Wat is dat nu? Hoe moet ik nu verwijzen naar Bruce? Wel, eigenlijk is het niet zo moeilijk: ze is gewoon Caitlyn. Punt.

Mijn moeder heeft ooit haar naam veranderd, van Gertruda naar Gerda. Eerlijk, Gerda is echt wel een veel schonere naam, want in Gertruda zit stiekem ‘trut’ verborgen en mijn moeder is geen trut. Het is niet echt lastig om naar mijn moeder te verwijzen voor haar naamsverandering als Gerda, want het lijkt op elkaar. Maar eigenlijk, stiekem, is het hetzelfde principe. Of neem iemand die zijn achternaam verandert wanneer hij trouwt: die de naam van zijn echtgenote aanneemt, of een dubbele achternaam begint te gebruiken. Is dat vreselijk ingewikkeld?

Het is wennen, het vergt een inspanning. Het is niet eenvoudig.

Maar het is wel gewoon respectvol.

Het is ironisch (of misschien moet ik zeggen: hypocriet) dat barones Mia Doornaert haar opiniestuk begon met ‘identiteit is een foute term geworden’. Want identiteit is waar het hier om draait: respect voor de identiteit van een persoon, van een medemens. En laten we een kat een kat noemen: transmensen en interseks mensen moeten al genoeg shit verdragen in onze maatschappij, het minste wat we hen kunnen gunnen is dat minimale respect om hen bij hun juiste naam te noemen, en de juiste voornaamwoorden te gebruiken.

Maar dat kan nog geen reden zijn om de hele notie van gender in de blender te gooien, om de titel te parafraseren van een educatief pakket van de Vlaamse Gemeenschap.

Mia Doornaert heeft dat pakket nooit gelezen, want anders zou ze nooit zoveel domme dingen te vertellen hebben over gender als in deze column. Maar u kan het lezen: op RosaVZW, want het pakket dateert nog van enkele legislaturen geleden. Mia Doornaert ontdekt het concept gender misschien pas vandaag, maar de wereld was haar ruimschoots voor.

Ik hoop dat voor wie tot hier gelezen heeft alleszins duidelijk is dat NIEMAND vraagt om de hele notie van gender in de blender te gooien; maar wel alle vooroordelen en stigma’s die er rond hangen. Niet alleen transgender en interseks mensen hebben daar last van, ook cismensen worden gediscrimineerd door gendergerelateerde vooroordelen.

Denk gewoon aan Jan Morris, die intelligent en succesvol was, en fysieke kracht toonde in gevechten en in de sport, en die sterk zaad had waar veel gezonde kinderen uitkwamen. Dat was volgens Mia Doornaert “de echtste man ooit”. Mensen die niet aan die criteria kunnen voldoen, starten al meteen in een minder sterke positie. Ze zijn minder man, of toch minder echt man. Zelfs al bedoelde de barones het (hopelijk) niet zo, zo werkt het wel in onze samenleving. Daarom dat real life badass Tom Cruise hieltjes draagt om er groter uit te zien en zo trots was dat hij toch zelf een eigen kind had geproduceerd. Zelfs Tom Cruise, de Messias van Scientology, ontsnapt niet aan de druk om “een echte man” te zijn.

Je kunt nauwelijks nog actrice zijn als je niet naakt wil gaan en je genderattributen niet wil blenden, maar juist wil demonstreren. Ook ­megapopsterren gebruiken die attributen op een agressieve manier, van Madonna tot Beyonce.

*kuch* En daarom dus: meer blenden. Ik kan het Doornaert niet echt kwalijk nemen dat zij Ruby Rose niet kent, maar de “hippe” entertainmentindustrie zit vol genderbenders en queer iconen: Tilda Swinton, Kristen Stewart, Miley Cyrus, Ezra Miller, Antony Heggarty, LaVerne Cox, Miss J. Alexander, RuPaul, Andreja Pejic, Steven Tyler, JD Samson, Eddie Izzard, Tom Phelan, Elly Jackson, Jaden Smith… En vorig jaar namen we afscheid van één van de belangrijkste en meest invloedrijke genderbenders: David Bowie.

Het is ook een heel ouderwetse visie op feminisme, dat idee dat je niet progressief kan spreken over de gelijkheid van alle seksen en genders en tegelijk kunt vinden dat zo’n Beyonce al met haar gat mag schudden wat ze wil, want dat is wie zij is en hoe zij zich wil tonen.

Barones Mia Doornaert zit vol vooroordelen over gender, zo blijkt.

Maar op basis van individuele transgenderproblemen de essentiële tweeslachtigheid van de mensheid willen uitwissen, is een totalitaire illusie.

Let op het woord ‘totalitair’. Barones Mia Doornaert, die gewoon al uit hoofde van haar adellijke titel behoort tot een soort culturele en sociale elite waar ik als gewone sterveling met mijn onnozel blogje niet aan kan, impliceert hier dat er een soort machtsbastion is van waaruit een onnatuurlijke, abnormale en niet-eenvoudige ideologie wordt opgelegd. Een minderheid die de meerderheid tot iets verplicht. The gay agenda waar conservatief, fundamentalistisch-christelijk Amerika zo ruig over doet.

Hier is mijn vraag: in een cultuur waar een groot deel van alle trans, interseks en lgbtq mensen ergens in hun leven een poging tot zelfdoding ondernemen… wat is hun macht, precies? Waar komt plotseling al die autoriteit vandaan die een barones zou kunnen dwingen om geen onwetenschappelijke, achterhaalde nonsens meer uit te kramen?

En als wij queers die macht hadden, zouden we die niet eerst inzetten om homo’s in Tsjetsjenië, Iran en Oeganda te beschermen? Om ervoor te zorgen dat we allemaal gelijke arbeidsmarktkansen krijgen? Dat onze kinderen niet meer gepest worden op school omdat hun ouders freaks zijn? Om het aantal geweldplegingen en seksuele misdrijven tegen mensen van onze gemeenschap terug te drijven? Om het niet onnodig omslachtig te maken voor een moeder om haar eigen niet-biologische kind te adopteren?

Zou vice-premier Mike Pence verkozen zijn als de lgbtq-gemeenschap een totalitaire macht had? Zou Vladimir Poetin er nog zijn?

Die zin is ronduit wansmakelijk in het licht van alle actieve en passieve discriminatie die lgtbq mensen overal ter wereld dagelijks ondergaan.

En opnieuw: vervang hier het idee van de twee seksen eens door seksuele oriëntatie. Moeten we op basis van die handvol fouten in de natuur die het liever met hun eigen sekse doen de essentiële heteroseksualiteit van de mens uitvegen? Mia Doornaert, niet zo voor het homohuwelijk, dan?

Op het einde verwijst ze naar Rachel Dolezhael, een vrouw die besloten heeft om als Afro-Amerikaans door het leven te gaan. Dat is maf, oké. Maar ik hoop dat ik duidelijk gemaakt heb dat het verhaal van de twee seksen ook maf is: maf, en totaal onwetenschappelijk.

Zelfs die oude Grieken, die dachten dat dingen naar beneden vielen omdat er meer aarde dan lucht in zat, waren juister in hun denken over gender dan barones Mia Doornaert.

Dit soort nonsens is niet gewoon een andere mening, dus is het ontkennen van de realiteit, dit is onwetenschappelijk, dit is onrespectvol voor 1 op 100 lezers van dit artikel, 1 op 100 burgers van dit land, voor 75 miljoen mensen over de hele wereld.

En wellicht meer. Want als dit het soort retoriek is dat gepubliceerd kan worden in een kwaliteitskrant, dan kweek je schaamte, en kasten, en erger.

edit: Met dank aan collega Patrick Vernemmen om dit stukje te scannen op fouten. Hij gaf heel veel interessante extra opmerkingen, die ik later in een nieuw stukje wat meer recht zal doen.