68.1. Wanderlust

still uit de videoclip voor Wanderlust

 

Wanderlust is één van die Duitse woorden die inherent onvertaalbaar zijn. Niet omdat je geen vertaling zou kunnen bedenken – doolverlangen, dwaalgoesting – maar omdat in de klank van het woord, in de manier waarop de letters zich om je tong krullen (of je tong zich om de letters krult) een heel universum vervat zit.

Wanderlust is de naam van een van de nieuwe programma’s van Canvas, voor het multimediaplatform wereldbeeld. Filosofe Alicja Gescinska gaat op bezoek bij denkers. “Met open blik en zonder vooraf opgestelde vragenlijst stapt ze hun wereld binnen en laat ze grote menselijke thema’s aan bod komen, zoals liefde, schoonheid, rouw, het kwaad, geloof, enz…” is de programmabeschrijving.

Stapt binnen. Laat komen.

 

Wanderlust is een term voor het verlangen om de wereld te ontdekken. Maar niet op een doelgerichte manier, via onderzoek: wandern is niet zonder meer hetzelfde als wandelen, jezelf te voet bewegen van één plaats naar de andere, leert de Duitse Wikipedia mij. Wiki ist mein Freund, dus ik zal ‘em maar geloven. Wandern betekent trekken, de natuur in trekken, lange-afstandswandelen. Het Engelse to wander heeft dezelfde stam, en betekent ronddolen, dwalen, zwerven.

Het verlangen naar ronddwalen, naar de wereld betreden te voet, aan een tempo dat laag ligt en vertragen en zelfs stilstaan toelaat… is het verlangen naar dingen op je af laten komen, naar ontdekken, naar bij jezelf zijn en in de natuur komen, naar doelloos zijn en betekenis vinden in het hier en nu. Het is een romantische gedachte, en wandelen als activiteit was ook heel populair in de Romantiek omdat het de mens gezond maakte en in contact bracht met de natuur, ver weg van de geestelijk vervuilende steden. De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche maakte lange wandelingen omdat hij zo beter kon denken (en om al die worst eraf te wandelen die hij at voor zijn gezondheid), en bedacht al wandelend enkele van zijn bekendste theorieën. De Duitse schilder C.D. Friedrich schilderde landschappen waarin de mens soms oneindig klein werd voorgesteld, en één van zijn bekendste werken is Der Wanderer.

 

Wanderlust is de titel van de vierde single uit Björks album Volta. Ze noemde de track het hart van dat album, en omschreef het idee van Wanderlust als “the state of looking for something and almost knowing you’re never going to find it”. Ze bedoelde het als een lied dat haar eigen verlangen naar nieuwe dingen wat spottend kon observeren: relentlessly restless, zo omschrijft ze zichzelf op het einde van het nummer. En ze vraagt ook: Can you spot a pattern?

Wanderlust wordt voortgestuwd door twee ritmes: een artificieel-klinkende computerbeat die het geluid van een motor imiteert, en de koperblazers die ze op heel Volta een prominente plaats gaf. Gecombineerd met een breed refrein, triomfantelijk en euforisch en tegelijk een beetje melancholisch, klinkt het nummer zelfs alsof het in beweging is.

En ook in de bijbehorende video is Björk in beweging: de clip werd geregisseerd door Isaiah Saxon en beeldt d.m.v. live action Björk en poppenspelen, gecombineerd met digitaal miniatuurwerk, een reis af die Björk onderneemt samen met een door een demon opgeroepen painbody en een bende yaks. Er zit een Mongools thema in de clip, al is me nog steeds niet duidelijk waarom: misschien omdat Mongolië een wijds landschap heeft dat het idee van ronddwalen oproept, en dat de inheemse Mongoolse bevolking nog steeds niet geheel sedentair leeft [x].

Maar het mysterie van de videoclip legt wel iets bloot over de essentie van Wanderlust: het is een zoektocht naar authenticiteit. Los van de beschaving en alle moderne transportmethoden… hoe lang houd ik het vol? Wie ben ik, alleen en in de natuur? Ronddwalen is een tot jezelf komen, een bij jezelf kunnen en mogen zijn. Als jij alleen ronddwaalt in een wereld waar geen pottenkijkers en camera’s elke beweging en verkeerde kledingkeuze registreren… wie ben je dan? Wie wil je zijn?

Wie is Björk, in haar zoektocht naar zichzelf? Iemand die voortdurend de grenzen aftast van hypermoderne muziektechnologie (haar album Vespertine maakte ze volledig op haar laptop) en heel oude, cultureel gedragen vormen van muzikaliteit. Op Volta schakelt ze haar eigen 14-koppige koperblazersensemble in, een klassiek instrumentarium dat haar terugbrengt naar haar eigen roots als klassiek getrainde muzikante, maar ook gastmuzikanten Konono N° 1 (een Congolese percussiegroep die werkt met zelfgemaakte instrumenten, dans en likembé), Min Xiaofen (een Chinese pipa-speler) en Toumani Diabaté (een Malinese koraspeler). Op andere albums werkte ze ook al samen met Inuk keelzanger Tagaq,  Asian Underground-boegbeeld en tablaspeler Talvin Singh en harpiste Zeena Parkins. En het klavecimbel, een voorloper van de piano, heeft een prominente plaats op veel van haar albums.

Als het je duizelt na die lijst, dan is dat met een reden: hoe langer Björk bezig is, hoe meer ze op zoek gaat naar oergeluiden. Op Medulla, de opvolger van het volledig elektronische Vespertine, gaat ze helemaal a capella: bijna alles op het album is gemaakt met de menselijke stem. Björk slingert tussen de stedelijke, moderne omgeving met technologie die de mens helpt en stimuleert maar tegelijk ook lui en afhankelijk maakt, en de natuur, een soort oersituatie waarin de mens zichzelf is, ongehinderd en onbeholpen. Wanderlust begint met de zin “I am leaving this harbour, giving urban a far well.” Later zingt ze dat het verlangen naar comfort de ziel verstikt: de essentie van de mens, wat hem drijft en in beweging stelt, gaat verloren in onze gemakzucht en ons conservatisme. Hoe langer we in die stedelijke, technologische sfeer blijven, hoe minder we nog echt mens zijn.

Die zoektocht naar authenticiteit trekt zich ook door in de tekst van het nummer: ze wijst georganiseerde religie af met ‘its rights and wrongs‘. Ze beschrijft het gevoel van haar oorsprong verloren te zijn, en hoewel ze zelf zegt daar niet meer naar op zoek  te zijn, klinkt het in het refrein haast smekend peel off the layers until we get to the core.

Ze reisde effectief rond om dit album te maken, en nam stukken muziek op op een boot in Tunesië en in een studio in Jamaica.

Mijn favoriete idee uit het nummer is united in movement. Hoewel het idee van ronddwalen in de natuur en tot jezelf komen een heel individueel ding is (zowel het voelen ervan, als het effectief doen en beleven), is tot jezelf willen komen en jezelf willen zijn, een heel diepmenselijk verlangen. De vraag Wie ben ik nu echt? is de meest menselijke vraag.

 

Alicja Gescinska wil in haar programma binnenwandelen in de wereld van andere mensen. Ze wil hen niet ontmoeten op neutrale grond, waar zowel zij als de ander een rolletje moeten spelen, bewust van de blik en het oordeel van de toeschouwer. Ze wil het hen gemakkelijk maken om authentiek te zijn, door hen te ontmoeten op een plaats waar zij tot zichzelf komen. En ze wil de vragen laten komen: geen gepland lijstje, geen voorgekauwde notie van welke antwoorden goed zouden kunnen scoren bij een klikgraag publiek. Rondwandelen in elkaars gedachten, dingen ontdekken die je benieuwd maken of die je herkenbaar vindt.

Wanderlust is ook het idee van ontmoeting: een open, spontane, toevallige botsing op iets waar je graag even bij wil stilstaan. Een ontmoeting die je iets leert van de wereld, en iets toont van jezelf. I am joined with you.

 

Meer lezen:

De Duitse wikipagina is de beste wikipagina voor Duitse woorden. Je moet wel Duits kennen, maar je kent nu toch al één Duits woord: Wanderlust.

Mijn broer is ooit begonnen aan een wandelblog, getiteld From the Sea to the Land Beyond. Misschien als ik hem hier plug dat hij terug in gang schiet.

One Week One Band deed een dossier over Björk. Geen artikel over Volta of Wanderlust, maar als je meer over haar wil weten, een goed startpunt.

Pitchfork had een goed interview met Björk over de conceptie van Volta, en Björk deed zelf ook een vlog tijdens de opnames waarvan je het eerste deel hier kan vinden.

 

*Dit artikel kadert in een (nog te beginnen) reeks artikels over de beste nummers van de 00ies. De hele lijst vind je hier.

Met dank aan Katrijn om mij op het spoor te zetten van dit stukje door haar wilde plannen voor 6STW.