48. Wat is body policing?

Jade Beall, uit haar reeks ‘The Bodies of Mothers’

Je staat op en poetst je tanden voor je gegeten hebt, want anders ruikt je adem onfris. Je kamt je haren (of stijlt / krult ze, want wie krullen heeft wil stijl haar en wie stijl haar heeft wil krullen) zodat het niet lijkt alsof je net uit bed gekomen bent. Je spendeert vijf minuten aan het zorgvuldig bijtrimmen van je five-o-clock shadow, want een beetje onverzorgd is George Clooney maar te lang en je ziet er als een landloper uit (of wordt alleszins zo bekeken). Je camoufleert een puistje, want dat ziet er niet volwassen uit (en ook een beetje vettig en onverzorgd). Je trekt een broek aan die de bobbels en putten in je dijen een beetje verhult, en een blouse die je A-cup toch op een C-cup doet lijken. Op de trein zorg je ervoor dat je zo zit dat de kokerrok van je mantelpakje niet te hoog omhoog kruipt, want je wil er niet sletterig uitzien. Voor je het kantoor binnenwandelt check je even of er nog vuil onder je nagels zit, want je wil niet de indruk wekken dat je je nooit wast.

We staan er niet bij stil hoe vaak we dagelijks ons eigen lichaam censureren. In een land waar vrije meningsuiting zo hoog in het vaandel gedragen wordt dat cartoonisten hun leven wagen om sportprenten te tekenen, en waar gelijkheid zo belangrijk is dat we mensen burgerschap zouden weigeren als ze nog maar lijken te impliceren dat ze liefst een vrouw zouden huwen die thuis blijft voor de kinderen, zou je verwachten dat we het ook oké vinden als mensen hun vetrolletjes laten ademen, hun beenhaar laten staan en de glorieuze sixpack der vrouwelijke bierheffers vieren.

Maar niets is minder waar. We nemen ons perfect functionerende, perfect normale lichaam en censuren, camoufleren, veranderen… er massaal op los. We doen dat niet voor onszelf: we doen dat omdat we de beoordelende blik van de ander willen behagen, of op zijn minst vermijden.

Die praktijk heet body policing. Het is een informele en vaak bijna onzichtbare controle op onze verschijningsvorm, en de straf voor het overschrijden van de norm is de ergst denkbare voor de mens, ten diepste een sociaal wezen:  spot, afwijzing, sociale uitsluiting, isolatie.

Als informele praktijk wordt ze vormgegeven door een arsenaal aan minachtende blikken (voor het dikke meisje in haar fluorescente legging), walging (voor de wel erg behaarde vrouw in de losse zomerjurk), afkeuring (voor de hippe jongeman in de stiletto’s), afkeer (voor de wat sjofele oudere man met de onverzorgde baard) en zelfs agressie (voor de volledig gesluierde moslima of traditioneel geklede chassidische jood). Blikken die zo diep snijden, dat mensen ervoor wegvluchten in tentachtige jurken en zonnebankcentra.

En we internaliseren die blikken. Buzzfeed maakte een filmpje waarin mensen luidop zeggen wat ze eigenlijk bedoelen wanneer ze de lichamen van anderen becommentariëren. Het resultaat is niet zozeer grappig als ontnuchterend: we krijgen feedback op ons lichaam van onze ouders, vriendinnen, de winkelbediende die ons helpt, de vreemdeling die ons aanstaart,… en we nemen die informatie op. En zoals het filmpje heel correct concludeert, wordt koppig weigeren om die kritiek te internaliseren door jezelf gewoon mooi te vinden zoals je bent, ook afgestraft: dan ben je arrogant, een stoefer, een dikkenek.

Maar de informele praktijk wordt ook geformaliseerd. De voorbeelden zijn legio:  we hoeven niet verder te kijken dan onze media om een heleboel mensen te vinden wiens job het is om die blik te vertalen in artikels, programma’s en tweets.

The Daily Mail staat bijvoorbeeld bekend voor haar ‘sidebar of shame’, waarin de laatste nieuwtjes staan over wie wat waar draagt en hoe slecht ze eruit zien. Maar onze eigen media doen het niet veel beter.

Uma Thurman en Renee Zellweger werden beiden wekenlang onder de loep genomen omdat ze er ‘plots’ ‘helemaal anders’ uitzagen dan ervoor. Zelfs De Morgen moeide zich in het debat. Beide dames werden ter verantwoording geroepen, hoewel één van hen heel publiek gesproken heeft over haar worsteling met BDD, een psychische angststoornis waarbij je denkt dat mensen je aanstaren omdat je er grotesk of walgelijk uitziet.  Zou het iets kunnen te maken hebben met het feit dat we niet weten hoe oudere vrouwen er zouden moeten uitzien volgens de body police, omdat diegenen die gevierd worden om hun schoonheid mooi belicht en opgemaakt worden [x]; en diegenen die ons anti-rimpelcrème aanprijzen bijna onherkenbaar geairbrusht werden? [x]

Journaliste Katie Hopkins tweette kritiek op zangeres Kelly Clarkson, die eveneens publiekelijk sprak over haar problemen met haar gewicht en zelfbeeld, omdat ze er een jaar na haar bevalling nog steeds zo mollig uitzag. Keira Knightley is dan weer veel te mager, volgens alles en iedereen – zelfs de technicus die de filmposter voor de spektakelfilm King Arthur in elkaar bokste.

Op tumblr en twitter heersen er enorme discussies over het fenomeen van de ‘thigh gap’: of je billen elkaar raken wanneer je staat of stapt. Het is zelfs zo’n fenomeen dat talk show host Ellen DeGeneres er een item aan wijdde, en er meteen een heel positieve boodschap aan breide.

Media wandelen hier hand in hand met de industrie, die het ideale lichaamsbeeld gebruiken om producten te verkopen. Zo wil Abercrombie & Fitch bijvoorbeeld geen dikke klanten over de vloer en biedt daarom niet alleen superkleine maten aan, maar huurt ook superdunne winkeljuffrouwen in. Op die manier voelen dikke klanten zich meteen ongemakkelijk, en verlaten de winkel. De Spaanse kledingketen Zara wil dan weer niet verder uitbreiden naar het hartland van de V.S., want daar zijn de mensen ‘te dik’.  Waarom is dit veelzeggend? Omdat Zara, een internationaal bedrijf dat oogt op winstmaximalisatie, denkt meer te kunnen verkopen wanneer het een ‘mager’ imago heeft, dan wanneer het een nieuwe markt aanboort met ‘grote maten.’

De Britse komiek Sarah Millican was een slachtoffer vanuit beide hoeken, toen ze na ‘haar’ avond op de BAFTA’s bekritiseerd werd omwille van haar ‘onflatterende’ jurk, die ze niet bij een designer kocht omdat… designers geen kleren hebben in haar maat. Miller diende haar critici uiteindelijk van repliek, en wees er op dat zij geen model is, en dus niet weet hoe ze zich van haar beste kant moet tonen. M.a.w. hoe ze haar lichaam moet censureren, en aanpassen aan de blik van de body police.

In 2009 trokken Britse vakbonden nog van leer tegen werkgevers die van hun vrouwelijke personeelsleden eisen dat ze hoge hakken dragen – en ze kregen gelijk. [x]

Maar ook de politiek mengt zich in de discussie over onze lichamen. Zo is er de paniek over de obesitas-epidemie, waarbij maar wordt aangenomen dat je alleen door ongezond te zijn overgewicht kan hebben, en dat overgewicht hebben ook automatisch betekent dat je ongezond moet zijn (iets wat, zoals Asha ten Broeke omstandig uitlegt in meerdere essays en een heel boek, helemaal niet waar is.

Het Amerikaanse leger schreef in 2014 nieuwe haarstijlen voor voor vrouwen, waarbij Afrikaans-Amerikaanse vrouwen zwaar uit de boot vielen: alleen haarstijlen die minder geschikt zijn voor kroeshaar werden nog toegelaten.

Racial profiling is in tijden van Charlie Hebdo en de burgeroorlog in Syrië en Irak een door de overheid gesanctioneerde praktijk geworden, waarbij zelfs tieners en hun Facebook moeten wijken voor de oordelen die wij hebben over wat de betekenis is van de kleur van iemands huid en de lengte van iemands baard. En de discussie over de hoofddoek wordt op vele fronten tegelijk gevoerd.

Er zijn tegenbewegingen, andere manieren om te kijken naar lichamen dan door de geïnternaliseerde blik van de body police. 34-jarige blogster Denise Jolly fotografeerde zichzelf en delen van haar lichaam in een oproep aan surfers om zichzelf met meer liefde te bekijken. De Britse Harnaam Kur vond in het Sikhisme, waarin vrouwen en mannen hun haar alleen mogen bijtrimmen maar niet afscheren, een liefdevolle manier om te kijken naar haar eigen lichaam, dat door het syndroom van Stein-Leventhal meer behaard is dan dat van een gemiddelde vrouw. Model Chantelle Winnie heeft van haar vitiligo haar handelsmerk gemaakt, maar geeft wel toe dat hoewel ze nu bejubeld wordt om de manier waarop ze met haar huidaandoening omgaat, ze nog steeds niet wordt gezien als ‘normaal’.

Heel wat vloggers nemen de tijd om op YouTube vlogs te maken rond body awareness en body positivity. Mooie voorbeelden zijn Chris Thompson die het heeft over zijn onzekerheden (waarbij de comment section, ondanks de vele positieve en steunende commentaren op posters en Chris’ eigen video,  opnieuw vol oordelen staat) en komiek Hart die bewijst dat sexy een attitude is, en niet bepaald wordt door de toeschouwer maar door de eigenaar van het lichaam zelf. (Hart is sowieso awesome, met veel dank aan San-Li om haar aan mij te introduceren.)

Als leerkracht is body policing iets waar ik elke dag deel van uitmaak: ik ben één van die mensen die lichamen bekijkt, evalueert, beoordeeld en corrigeert. Gedeeltelijk kies ik hier zelf voor: wanneer een meisje op de trap voor me loopt en ik een inkijk krijg op haar met hartjes bedekte slipje, zal ik daar spontaan een opmerking over maken. Wanneer een jongen op de eerste rij nog een stukje chips in zijn beginnende snor heeft hangen, zal ik hem daar subtiel op wijzen. Dat is mijn informele praktijk, en hoewel ik me daar bewust van ben, kan ik me daar ook niet volledig aan onttrekken.

Moeilijker wordt het wanneer een school body policing formaliseert in een reglement. Dan komt de volstrekte arbitrariteit van onze blik en ons oordeel bovendrijven: waarom is een kledingsstuk ongeschikt voor een knokige tiener, maar wel geschikt voor een voluptueuze volwassene? Waarom mogen puberende slungels wel een bermuda dragen, maar hun al even slungelige leraren niet? Waarom moet een tatoeage bedekt worden, maar kraait daar geen haan om – maar moet over elke piercing, hoe piepklein ook, een plakkertje gekleefd worden, of er zwaait wat?

Omdat wij, leerkrachten, ons niet bewust zijn van wat we doen. En daardoor zijn we ons ook niet bewust van wat we bij onze leerlingen aanrichten. We zetten de cyclus van mentaal geweld simpelweg verder: wat ons als tieners is aangedaan, wat wij onszelf als volwassenen aandoen, dat leren we op onze beurt aan aan de kinderen en jongeren die ons zijn toevertrouwd.

Wat is body policing? Het is de praktijk om ons lichaam, ons enige instrument om te zijn in de wereld en dus ook onszelf te zijn, aan te passen aan de eisen, verwachtingen, vooroordelen en commentaren van anderen. Anderen die we behagen, uit angst voor nog meer eisen, verwachtingen, vooroordelen en commentaren; waardoor we stukje bij beetje een deel van onszelf verliezen.

Wat is body policing? Het is symbolisch geweld, waarvan we onszelf aangeleerd hebben het in stilte te aanvaarden, in plaats van in de spiegel te kijken en te beseffen dat dit lichaam ons enige lichaam is, en van ons – alleen van ons.