45. Mogen de jaïn antibiotica gebruiken?

Dat lijkt misschien een vreemde vraag. Maar tijdens het voorbereiden van een les, struikelde ik over die vraag, en nu houdt ze me bezig. Op zoek naar een antwoord, dus!

Eerst en vooral: wie zijn de jaïn? Jaïnisme is een oude Indische filosofie en religie, gebaseerd op het geloof dat elk levend wezen een eeuwige en autonome ziel heeft. De religie is ontstaan in de 6e eeuw BCE* op basis van de leer van Mahavira. Als tijdgenoot van de Boeddha, zocht Mahavira naar een soortgelijke nieuwe en zuivere spiritualiteit. Die spiritualiteit vond ook hij in de ascese: het onthechtzijn aan het materiële. Maar waar het boeddhisme streeft naar het verzamelen van goed karma, is het hoogste goed voor een jaïnistische monnik net het vermijden van karma: door zo ascetisch en impactloos te leven, ontsnap je net aan karma.

Als je niets doet, goed of slecht, krijg je ook geen goed of slecht karma. Door aan karma te ontsnappen, ontsnap je ook aan samsara, de eeuwige terugkeer van het leven. Deze ontsnapping heet moksha. Er zijn twee soort jaïnisme: de digambar monniken geloven dat alleen mannen moksha kunnen bereiken en gaan sky-clad (dat is voor hen niet ‘naakt’, maar ‘gekleed in de wereld’); de religieuzen onder de shvetambara‘s geloven dat zowel mannen als vrouwen moksha kunnen bereiken, en praten door een lap witte stof om ahimsa te beoefenen.

Ahimsa betekent letterlijk geen-letsel. Het is een principe van geweldloosheid dat we terugvinden in de boeddhistische Pali Canon en de hindoeïstische Upanishad. Elk mens, hoe gewelddadig van opvoeding of inborst ook, kan tot ahimsa gebracht worden door oefening en inzicht. Ahimsa veruitwendigt zich vaak als principe door vegetarisme of veganisme, maar is ook sociaal (conflicten vermijden door milde communicatie) en spiritueel (meegaan met de innerlijke logica van de werkelijkheid).

Ahimsa staat ook centraal in het jaïnisme: leken moet zich toespitsen op het verzamelen van goed karma, religieuzen op het vermijden van karma, dit alles om een klimaat van vrede en harmonie te creëren. En aangezien elk levend wezen een ziel heeft… moet elk levend wezen gespaard worden.

Voor religieuzen gaat deze verplichting heel ver [x]: zoals gezegd praten sommige religieuzen door een witte lap stof, om geen vliegjes op te eten tijdens het praten. Deze lap wordt altijd gedragen bij het hanteren van heilige teksten, om te voorkomen dat speeksel een tekst ontheiligd.  Maar eigenlijk is elk effect dat je hebt op de wereld rond je dat niet 100% positief is, een zonde net omdat het een vorm van innerlijk geweld is. Ook negatieve gedachten, het gebruiken van scheldwoorden of het vertellen van onwaarheden, kan onder himsa vallen.

Als dat het geval is, mag je dan als jaïn antibiotica nemen die kleine microben, de kleinste levende organismen, doden? Het antwoord is kort en bondig: nee. Hoewel voor leken uitzonderingen gemaakt worden in het uitoefenen van hun beroep (als jaïn dokter mag je anderen bijvoorbeeld wel antibiotica voorschrijven), mag je voor jezelf geen andere levens doden ook als het je eigen leven kan redden. Je sterft dus beter van de honger dan een beestje te eten, en de jaïn zijn gevoeliger aan epidemieën omdat ze weigeren ratten of insecten te verdelgen.

Het jaïnisme is een voor ons vaak onbekende godsdienst, maar desalniettemin zijn er zo’n 1500 jaïn in België. Je vindt ze vooral in de diamantsector in Antwerpen, vandaar dat er in Wilrijk een grote tempel staat.

De bekendste beoefenaar van ahisma ken je echter wel: mahatma Mohandas Karamchand Gandhi. Zijn voorbeeld leidde heel wat westerlingen tot het omarmen van ahisma als principe, waaronder éne Martin Luther King.

* ik gebruik het meer neutrale en minder euro-centrische (before) common era