36. Wat is hyperventilatie?

Hyperventilation by Uber_bellz @ deviantART

Een plaag, dat is het, ik zeg het u! En dat gedoe met die papieren zakjes, dat helpt voor geen meter. Het voelt alsof je verdrinkt in de lucht, je wordt er draaierig van en kan er van flauwvallen, en mensen kijken je altijd licht panisch aan.

Maar hoe werkt het precies? Wel, hyperventilatie is teveel ademen. Want ja, er is zoiets als teveel van het goede, en hyperventilatie is daar het perfecte voorbeeld van. Teveel ademen is niet oké, want dat betekent teveel zuurstof of te weinig CO2, en dat kan grondig mislopen.

Hyperventilatie is, zoals koorts, een symptoom: een teken dat er een fout zit in je systeem. Die fout kan heel uiteenlopend zijn: van overmatige stress, over astma, tot spierscheuren.  Afhankelijk van de fout, ontstaat de hyperventilatie ook op een andere manier.

Zo heb je mensen met nierproblemen die te zuur bloed krijgen, en die moeten hyperventileren om voldoende CO2 kwijt te spelen. CO2 heeft immers impact op de zuurtegraad van het bloed, en ook in dit geval geldt: van het goede teveel. CO2 is nodig, maar teveel CO2 is dodelijk. Voor nierpatiënten is hyperventilatie dus een levensreddend mechanisme. En ook bij hoogteziekte is hyperventilatie een nuttig mechanisme: op grote hoogte kan je te weinig zuurstof in het bloed krijgen, en door meer en sneller uit te ademen, hou je meer zuurstof binnen.

Maar je kan ook hyperventileren wanneer dat totaal nutteloos is, zoals bij grote stress of impactvolle emotionele ervaringen: denk intense woede of hartverscheurend verdriet. Op zo’n momenten begin je heel oppervlakkig te ademen (door het verkrampen van de spieren, o.a.), waardoor het CO2-gehalte in je bloed daalt. Wanneer dat gebeurt, vertoon je spontaan de reflex om nog fouter te gaan ademen: grote gulpen zuurstof, maar heel weinig actieve uitademing. Daarvan word je draaierig, krijg je tintelingen (en soms wel, en dat is eigenlijk best wel cool, hysterische verlammingen) en kan je ook krampen krijgen. Van stress-gerelateerde hyperventilatie val je slechts zelden flauw, maar het kan: de hyperventilatie kan zorgen voor paniek, en paniek kan een flauwvalrespons in gang zetten.

Wat doe je best als je aan het hyperventileren slaat, of als je iemand plots ziet over-ademen? Wel, om te beginnen: blijf ver weg van de papieren zak. Nee, serieus: geen papieren zak. Het idee erachter is dat je door te ademen in een gesloten circuit meer CO2 binnenkrijgt en de balans in je bloed zich dus herstelt. Maar de praktijk is het volgende: je ademt uitgeademde lucht weer in. Uit een papieren zak. Daar is maar één logische, menselijke reactie op en dat is nog meer paniek.

Wat wel goed is, is:

– het raam openen, of veel ruimte crëëren rond de persoon in kwestie, waardoor die het gevoel krijgt beter te kunnen ademen. Ja, dat is een placebo-effect, maar het is één dat werkt.

– samen met de persoon in kwestie op een rustig tempo ademen. Niet té traag, want dat is ook niet goed, maar gewoon. Mensen synchroniseren gemakkelijk (denk aan je stappen wanneer je samen met iemand wandelt: al heel snel volg je hetzelfde ritme) en in dit geval kan je dat in je voordeel gebruiken.

– leg de persoon uit wat er gebeurt. Als iemand nog nooit een aanval gehad heeft, of niet weet wat hyperventilatie is, bestaat de kans dat hij of zij heel erg in paniek slaat, omdat het gepaard gaat met een heel benauwend en beklemmend gevoel op de borstkas, dat heel erg lijkt op een hartaanval. Door rustig uit te leggen wat er gebeurt en waar die gevoelens vandaan komen, neem je een groot deel van de angst weg, en dus van de impuls om fout te blijven ademen. Ook de spieren kunnen zich beter ontspannen.

– blijf vooral zelf rustig. Als jij stressy bent en in paniek slaat, versterkt dat de persoon die aan het hyperventileren is in zijn of haar paniek.

Je kan ook chronisch hyperventileren. Dat merk je dan vaak eerder laat op, omdat je darmproblemen krijgt (veel wind bijvoorbeeld, of een ‘opgeblazen gevoel’ waar geen Activia aan verhelpt), pijn in de borststreek, voortdurend loopt te zuchten, slecht slaapt of voornoemde hysterische verlammingen krijgt. Dit is dan vaak een symptoom van ernstige stress gerelateerde klachten of angststoornissen. Ook in dat geval helpt de papieren zak voor geen meter (ik kan niet genoeg benadrukken hoe slecht die zak is), maar moet je op zoek naar een goede psycholoog en iemand die je leert om op een correcte manier te ademen.

In elk geval, is het belangrijk te onthouden dat hyperventilatie iets echt is, en niet gewoon wat aanstellerij. Hyperventilatie werd in de vroege psychologie vooral geassocieerd met vrouwen (en als je die korsetten van toen bekijkt, is dat niet verwonderlijk), vandaar ook de iet of wat denigrerende term ‘hysterische verlamming’. En ook nu wordt er vaak smalend over gedaan. Het is ook helemaal niet zo erg, en vrij snel weer opgelost. Maar de klachten zijn ernstig, en de problemen die er aan ten grondslag liggen zijn dat nog veel meer. Niet te snel oordelen is dus de boodschap.

En vooral: blijf weg van de papieren zak.