35. Wat vier je door een schaap te offeren?

Het Offerfeest. Als je een beetje actief bent op het net, kan je er niet naast kijken. Van statussen die vrienden en familie Eid Mubarak toewensen, over fotoreportages in je favoriete online dagblad tot filmpjes van schapen die geslacht worden – het is weer die tijd van het jaar.

Maar waarover gaat het, eigenlijk? Het Offerfeest of Slachtfeest is één van de twee grote feesten in het islamitische jaar. Het valt op het einde van de hajj, de jaarlijkse bedevaart naar Mekka, en zeventig dagen na het einde van de ramadan. In het Arabisch heet het feest Eid Al-Adha, het Grote Feest (tegenover het ‘kleine’ Suikerfeest).

Het feest herdenkt, net als de rituele handelingen die tijdens de hajj gesteld worden, de profeet Ibrahim. Ibrahim, de Arabische naam voor Abraham, wordt gezien als de stamvader van alle ‘volken van het boek’, en is dus belangrijk als de figuur die islam verbindt met de andere monotheïstische tradities. In die zin is het Offerfeest ook altijd een beetje interreligieus.

Het specifieke verhaal over Ibrahim dat herdacht wordt op het Offerfeest is dat van het offer van zijn zoon. De Qur’an noemt die zoon niet. Uit de Tenach en het Oude Testament weten we dat Abraham twee zonen had: de buitenechtelijke Ismaël, die hij had met de slaaf Hagar; en de erfgenaam Isaak, die door God aan Abraham en Sarah geschonken werd op hoge leeftijd, in ruil voor hun trouw aan hem. In de Tenach wordt Ismaël na de geboorte van Isaak met zijn moeder weggestuurd, de woestijn in, en is het Isaak die (zonder het zelf te beseffen) een altaar bouwt om op geofferd te worden.

In de islamitische traditie wordt doorgaans aangenomen dat het Ismail is die geofferd moet worden. Hajar is immers geen slavin van Ibrahim, maar een vrouw, en dat maakt Ismail zijn oudste zoon. Er zijn nog verschillen.

102. En toen deze de knapenleeftijd bereikte, zeide hij: “O mijn lieve zoon, ik heb in een droom gezien, dat ik u heb te offeren. Zie, wat zegt gij daarvan?” Deze antwoordde: “O mijn vader doe zoals u bevolen is, gij zult mij, indien Allah het wil, zeker geduldig vinden.”

103. En toen zij zich beiden aan (Gods bevel) hadden onderworpen, en hij hem plat op zijn voorhoofd had gelegd,

104. Riepen Wij hem toe: “O Abraham,

105. Gij hebt de droom reeds vervuld. Zo belonen Wij inderdaad degenen, die goed doen.”

106. Dit was voorzeker een grote beproeving.

107. En Wij verlosten hem door een groot offer.

108. En Wij lieten voor hem onder de komende geslachten (de groet):

109. “Vrede zij Abraham.” [x]

Merk op dat Ibrahim zijn zoon consulteert, en het Ismail zelf is die ingaat op Gods vraag. Dat is een flink verschil met Abraham, die Isaak pas op het laatste nippertje vertelt wat er te gebeuren staat.

Dat moslims niet elk jaar ritueel hun eerstgeboren kind offeren om dit teken van geloof te herdenken, houdt steek. Maar waarom dan een schaap? Wel, daarvoor moeten we terug naar de Tenach. Daar staat:

‘Vader,’ zei Isaak. ‘Wat wil je me zeggen, mijn jongen?’ antwoordde Abraham. ‘We hebben vuur en hout,’ zei Isaak, ‘maar waar is het lam voor het offer?’ [8] Abraham antwoordde: ‘God zal zich zelf van een offerlam voorzien, mijn jongen.’ En samen gingen zij verder. [9] Toen ze waren aangekomen bij de plaats waarover God had gesproken, bouwde Abraham daar een altaar, schikte het hout erop, bond zijn zoon Isaak vast en legde hem op het altaar, op het hout. [10] Toen pakte hij het mes om zijn zoon te slachten. [11] Maar een engel van de HEER riep vanuit de hemel: ‘Abraham, Abraham!’ ‘Ik luister,’ antwoordde hij. [12] ‘Raak de jongen niet aan, doe hem niets! Want nu weet ik dat je ontzag voor God hebt: je hebt mij je zoon, je enige, niet willen onthouden.’ [13] Toen Abraham opkeek, zag hij een ram die met zijn horens verstrikt was geraakt in de struiken. Hij pakte het dier en offerde dat in de plaats van zijn zoon. [14]  [x]

Yup. Daar is het schaap. Het is eigenlijk een ram, maar rammen zijn kostbaar en schapen, daar zijn er meer van. Schapen zijn trouwens traditionele offerdieren: het is het lammetje dat hij offert aan God, dat Abel het leven kost; en Jezus wordt ook het Lam Gods genoemd.

Overigens worden ook andere dieren geofferd, een beetje afhankelijk van waar je woont. Ook koeien, geiten en kamelen worden weleens geofferd als een gezin daarvoor genoeg centjes heeft. [x]

Om Ibrahim en Ismails geloof en trouw te herdenken, offeren moslims dus elk jaar op het Offerfeest een dier. En dat dier moet halal geslacht worden. Daar is flink wat om te doen in de media, elk jaar opnieuw: is dat wel verantwoord? Lijdt dat beest geen pijn? Moslims zullen je vertellen dat het net is om lijden te voorkomen, dat je een dier halal moet slachten. En die intentie kan je wel opmaken uit de voorschriften. Om een dier halal te slachten, moet je het bijvoorbeeld ver weg houden van de slachtruimte. Het mag geen ander dier zien of horen sterven, want dan lijdt het. Wanneer het dier zelf aan de beurt is, mag het zelfs het mes niet zien, want ook dat zorgt voor angst en dus lijden. De slachter (die bekwaam moet zijn), moet het dier goed behandelen en gerust stellen. Pas dan wordt het met de kop in de richting van Mekka geplaatst. De slachter spreekt dan de woorden Bismillah, Allaoeh Akbar uit om God te prijzen voor het geschenk van het dier (want God is de schepper, en schonk dus alle dieren), en snijdt de keel van het dier over: halsslagader en luchtpijp in één beweging. Deze vorm van slachten wordt dhabiha genoemd, en er is flink wat discussie over de vraag of een dier verdoofd mag worden voor het slachten. Dat verdoven kan immers leiden tot de dood, en een dood dier is per definitie onrein, en mag dus niet meer geslacht en gegeten worden.

Maar klinkt deze methode van slachten nu echt zoveel erger en dieronvriendelijker dan de manier waarop jouw kip, vis of varken je bordje haalt? Of gaat het iets minder om dierenwelzijn in deze discussies dan we graag zouden willen (doen) geloven? Tenslotte kan je als dier niet zwaarder lijden, dan wanneer je dood bent, en met tegenzin opgegeten wordt door een weerbarstige peuter. Of erger: weggegooid, ongegeten en ongebruikt.

Maar er zijn ook alternatieven. Het geslachte schaap moet immers uitgedeeld worden: je mag het niet gewoon voor jezelf invriezen als een handig vleesje-bij-de-hand voor het geval je niet in de winkel geraakt. Net zoals bij de zakaat en het Suikerfeest, is het principe van solidariteit en vrijgevigheid heel erg belangrijk op het Offerfeest. Daarom is het steeds meer de gewoonte om geld over te schrijven naar een goed doel, in plaats van het te investeren in een schaap. Niet alleen is het diervriendelijker, het is ook praktischer: niet iedereen kan aan een schaap geraken, niet overal zijn gecertificeerde slachters en slachthuizen voorhanden, en wat gebeurt er met je afval?

An sich is dat hele geblaat over het schaap ook gewoon dat: veel geblaat, weinig wol. Want eigenlijk is het Offerfeest vooral een familiefeest, waarbij eenheid, samenhorigheid en verzoening centraal staan. Net als Thanksgiving, Yom Kippoer of Pasen is het een feest dat draait om samen zijn, om het vergeten van het verleden en plannen maken voor de toekomst, om dankbaarheid maar ook het vragen van vergiffenis voor wat fout geweest is. Zoals blogger Azeem Mirza het verwoordt:

“Voor mijzelf staan deze drie dagen compleet in het teken van dankbaarheid. Andere begrippen die een centrale rol innemen zijn: saamhorigheid, onderwerping, denken aan je naasten, etc…”

En voor zoete koekjes en overdadige tafels – zoals het bij een goed feest hoort.

 

Meer lezen:

Dierenrechten in de islam (Linda Bogaert)

Een (on)verdoofd debat (Kif Kif)

Een Offerfeest om nooit te vergeten beschrijft een feest waarop vluchtelingen van alle gezindten welkom waren

Onenigheid over het Offerfeest (Kennislink)

Offerfeest, de zin van het offer (Mo Magazine)

Ritueel slachten in België: wie verbiedt wat (Khalid El Jafoufi in Knack)