30. Wat is IS?

Behalve een bijzonder akelige bedoeling, dan…

Om te beginnen is IS veel dingen, maar niet nieuw. Tot voor kort heette de organisatie ISIS (Islamitische Staat van Irak en al-Sham). Die naam stamt uit de Syrische burgeroorlog, waar ISIS meevocht aan de zijde maar ook versus tientallen andere splintermilities. De groep gebruikte tegelijkertijd ook de naam ISIL (Islamitische Staat van Irak en de Levant). Beide namen duidden al op het uiteindelijke doel van de militie: een groot eengemaakt gebied veroveren, van de Middellandse Zee tot Iran. Ja, u leest het goed: het doel van IS is het veroveren van de hele Levant. Geen klein bier voor een splinterbeweging van een splinterbeweging van een slecht georganiseerde terroristische organisatie.

Tot 2013 en de deelname aan de Syrische burgeroorlog heette ISIS immers ISI: Islamitische Staat in Irak. Die naam dateert uit 2006, toen toenmalige leider al-Zarqawi (waarover later meer) zijn lokale organisatie allieerde met Osama Bin Ladens al-Qaida en de groep herdoopte tot Tanẓīm Qāʻidat al-Jihād fī Bilād al-Rāfidayn (De Organisatie van de basis van Jihad in het Tweestromenland) of nog: al-Qaida in Irak.

Daarvoor stond de organisatie bekend als JTJ of Jamāʻat al-Tawḥīd wa-al-Jihād (de organisatie van Monotheïsme en Jihad), opgericht in 1999.

Nu we de kwestie van de namen uit de weg hebben, kunnen we naar de echt interessante vragen…

1. Wat is IS?

IS is een jihadistische-salafistische-islamistische militie.  Een wat?

Jihad is een belangrijke religieuze term in islam. Het betekent ‘streven’ of ‘een inspanning leveren’. In de context van het geloof is jihad dus: een inspanning leveren voor God, streven naar God. Er zijn twee manieren om die jihad te denken: innerlijk, en extern aan ons. De innerlijke of grote jihad is de worsteling in jezelf om te weerstaan aan de lokroep om fout te doen, het streven naar een zuiver hart en een goed leven. Dit is waar men op doelt met islam in je hart hebben. Daarnaast is er ook uiterlijke of kleine jihad: dit is het verdedigen van islam met geweld. Hoewel de kleine jihad veel minder belangrijk is dan de grote, wordt de term vooral geassocieerd met ‘heilige oorlog’ (een begrip dat in de Qur’an en Haddith zelf niet voorkomt).

Een jihadistische organisatie is dus een organisatie die gewapend geweld gebruikt om islam te verdedigen. Of, meer specifiek: de vorm van islam die de leden van de organisatie aanhangen. En dat brengt ons bij het tweede luikje: salafisme is de vorm van islam die de leden van IS claimen te belijden.

Ik zeg wel claimen, want hoewel salafisme niet de meest vredelievende of liberale vorm van islam is, staat het nog steeds mijlenver verwijderd van het kruisigen van Jezidi’s.

Salafisme is een tak van soennisme, de grootste stroming binnen islam. Soenni’s volgen de eerste kaliefen als de opvolgers van Mohammed, in plaats van zijn schoonzoon Ali (die door de sjiieten gevolgd wordt). Binnen het soennisme is er een enorme diversiteit aan bewegingen, die meestal gecentreerd zijn rond één van de madhhabs. Een madhhab is een rechtsschool: een manier om uit de geschreven bronnen (de Qur’an en de Haddith) een wet (sharia) te puren. De sharia is immers geen netjes neergeschreven document, en de regels die in de Qur’an en Haddith wel neergeschreven staan, zijn vaak niet van toepassing op onze hedendaagse wereld. Om te weten wat je hier en nu moet doen, kan je naar een imam of geleerde gaan, die via de methode en uitspraken van zijn rechtsschool op zoek zal gaan naar een mogelijk antwoord.

Er zijn vier grote madhhabs. In de islam zoals veel Marokkaanse Belgen ze beleven, is het liberale en eerder praktische malikisme de dominante rechtsschool. De salafisten zijn Hanbalieten. Dit is een uitzonderlijk strikte en conservatieve rechtsschool, waarbij de nadruk ligt op het gezamenlijk belijden van islam en reinheid. In tegenstelling tot de andere rechtsscholen moedigen de Hanbalieten geen individuele spiritualiteit aan, en verwerpen ze de traditionele theologie van islam om terug te keren naar een uitzonderlijk letterlijke lezing van de Qur’an. Hanbalieten beoefenen taqlid: je neemt de expertise van een geleerde of imam aan, zonder zelf op onderzoek te gaan. Ook dit is radicaal anders dan in de andere rechtsscholen, waar een gelovige aangemoedigd wordt om veel bronnen te consulteren en zelf de Qur’an te bestuderen om zo tot een inzicht te komen.

Salafisme is dus geënt op deze rechtsschool. Dat betekent dat deze vorm van islam, die niet zonder reden in haar naam verwijst naar ‘voorouders’ en ‘traditie’, individueel geloof ontmoedigt. Iedereen moet hetzelfde denken, doen en voelen – alleen dan is er eenheid binnen islam, en die eenheid is essentieel. Iedereen die deze eenheid in het gedrang dreigt te brengen – van een kritische geleerde tot een gelovige die bepaalde rituelen laat vallen – is een afvallige.

Het salafisme is echter niet essentieel gewelddadig. Heel wat salafistische geleerden verwerpen de kleine jihad, omdat Mohammeds metgezellen zelf ook nooit een vijand gedood hebben. Maar binnen een kleine minderheid van de salafisten, de wahabieten die hun wortels hebben in Saoedi-Arabië (die door de meeste salafisten niet als salafisten beschouwd worden, maar als ketters), is er een nog kleinere minderheid die wel nogal tuk is op heilige oorlog en kleine jihad: de Takfiri. En voor je nu denkt neergedaald te zijn in de krochten van obscure kennis: de bekendste van die Takfiri ken je beslist. Osama Bin Laden. Jawel, die.

Dus, in het kort: IS is een Takfir-organisatie. Takfiri < Wahabieten < Salafisten < Hanbalieten < Soennieten < Islam. Of, zoals ik al zei: een splinterbeweging van een splinterbeweging.

2. Wat wil IS?

De derde term, islamisme, zegt iets over wat organisaties als IS precies willen bereiken. Als we hen geloven op hun woord, dan willen ze een islamitische staat oprichten: een kalifaat. Dat kalifaat is gemodelleerd naar het eerste Kalifaat, en zou van de Middellandse Zee tot Iran moeten gaan: de omvang het Rashidun-kalifaat. Dat werd ook niet veroverd met zachte hand en zoute snoepjes, dus IS draait zijn hand niet om voor geweld. Het doel rechtvaardigt uiteindelijk de middelen – niet bepaald een islamitisch principe [x].

Volgens IS zelf heeft het ondertussen al een deel van dat doel bereikt: het in 2014 een Kalifaat uit van Aleppo in Syrië tot Diyala in Irak. Of dit hele gebied effectief onder de controle van de groep staat, is niet duidelijk. Het leiderschap wordt geclaimd door Abu Bakr al-Baghdadi. Dat brengt ons meteen bij…

3. Wie is IS?

IS werd opgericht, als JTJ, in 1999 door Abu Musab al-Zarqawi., een Jordaanse islamist die een trainingskamp leidde in Afghanistan. Als kind was hij een pestjoch dat regelmatig met de harde hand der wet in aanraking kwam. In 1989 trok al-Zarqawi naar Afghanistan om er met de Taliban tegen de Sovjettroepen te gaan vechten, maar hij was net iets te laat – de Russen waren al weg. Hij ontmoette er Osama Bin Laden, en begon steun te verzamelen voor zijn eigen jihadistische beweging. In 1990 werd hij opgepakt voor wapensmokkel, en in de gevangenis radicaliseerde hij verder en begon een netwerk op te bouwen. Eens buiten, in 1999, begon hij aan een nieuwe carrière als terrorist. De V.S. gebruikte al-Zarqawi’s vermeende aanwezigheid in Irak als een extra reden om het land binnen te vallen omdat dit volgens hen bewijs was van banden tussen Irak en al-Qaida. Al-Zarqawi had echter geen banden met het Irakese regime.

In 2006 stierf al-Zarqawi, een aanslag waarbij ook zijn tweede echtgenote (van de drie) en hun zoontje omkwamen, en mogelijks ook echtgenote nummer drie, al is dit niet duidelijk. Hij werd opgevolgd door rechterhand Abu Ayyub al-Masri, die het tot 2010 volhield. Al-Masri kwam uit de Egyptische Moslimbroederschap, en landde eveneens in Afghanistan rond 1999.

Als al-Zarqawi en al-Masri geen doetjes waren, dan zijn ze nog relatief conventionele krijgsheren [x] in vergelijking met de huidige leider van IS, Abu Bakr al-Baghdadi. Al-Baghdadi riep zichzelf in 2014 uit tot kalief, en claimt een afstamming van Mohammed – een bewering die hem extra legitimiteit moet opleveren als religieus leider. Al-Baghdadi begon zijn periode van leiderschap met het wreken van de dood van Osama Bin Laden, een bijzonder gewelddadige periode waarin meer dan honderd mensen (vooral gewone Irakezen) omkwamen.

Zijn volgende zet was, vanuit de positie van zijn volgelingen alleszins, min of meer briljant: tijdens de meest chaotische periode van de Syrische burgeroorlog verklaarde hij dat het al-Nusra-Front, een verzameling jihadistische paramilitaire groepen die in de burgeroorlog meevochten, opgegaan was in ISIS. Hoewel al-Qaida-leiders, waaronder topman al-Zawahiri, deze claim probeerden te weerleggen en ISIS publiekelijk afvielen, nam al-Baghdadi de controle van ca. 80% van de jihadi’s in Syrië op die manier over.

Maar de grote mannen op de voorpagina’s van de kranten zijn niet de belangrijkste figuren binnen IS. Dat zijn immers diegenen die de portemonnee gevuld houden. De financiering van IS komt uit Saoedi-Arabië [x] en… Qatar. Alsof er al geen redenen genoeg waren om daar geen WK te houden.

Wat al-Baghdadi zo anders maakt dan de vorige leiders van IS, is het feit dat hij zichzelf niet als een gelovige moslim voorstelt die een inspanning doet voor God, maar als een nieuwe Mohammed. Voor de gemiddelde moslim is dat heiligschennis van de bovenste plank, maar niet voor al-Baghdadi en zijn volgelingen. Zijn volgende project kondigde hij aan als het veroveren van Rome en Spanje – net als Hitler en Napoleon lijkt al-Baghdadi erop gebrand een wereldrijk te veroveren. Maar Hitler en Napoleon hadden legers, en de infrastructuur van een heel overheidsapparaat achter zich. al-Baghdadi’s strijders zijn van een heel ander kaliber.

4. Wie vecht er voor IS?

IS baseert zich qua organisatie op de Afghaanse Taliban: rekruten worden wereldwijd opgepikt via een uitgebreid netwerk van propagandisten, en oud-strijders worden gemengd met enthousiaste jonge wolven. De ervaring die jihadi’s van elders meebrengen, wordt voornamelijk ingezet om gebied te consolideren. Pas wanneer een regio volledig onder controle is, worden er nieuwe uitvallen gedaan.

Die consolidatie gebeurt op drie manieren: het gebruiken van ritualistisch geweld, zoals de kruisigingen en onthoofdingen die we deze zomer zo vaak op het nieuws zagen, om de lokale bevolking onder controle te krijgen; het vernietigen van de aanwezige cultuur (van gedwongen bekeringen tot het letterlijk platbranden van moskeeën en ruïnes uit de oudheid); en het opleggen van een ultrastrikte, verwrongen versie van de sharia. Zo keurt IS het aangaan van nachthuwelijken goed, waarbij een strijder voor één nacht een meisje huwt om met haar te kunnen slapen.

De oud-strijders worden aangetrokken door het militaire succes van IS, en via een ons-kent-ons-netwerk dat vaak samenvalt met dat van al-Qaida-militanten. Veel jihadi’s vinden dat hun eigen strijd te voorzichtig verloopt, en voelen zich aangetrokken tot het brute, rücksichtloze geweld van IS. [x]

Jonge moslims en nieuwe bekeerlingen worden persoonlijk aangesproken, en daarnaast wordt ook een non-stop campagne gevoerd via sociale media. Tieners, die extreem gevoelig zijn voor het groepsdenken van IS en weinig onderlegd in islam, zijn het belangrijkste doelpubliek van die ronselcampagnes.

Meer lezen:

Bobby Ghosh legt uit wat jihad is, en waarom hij optimistisch is over het terugdringen van islamistisch geweld in deze TED Talk uit 2013. (De Talk heeft Nederlandse ondertitels.)

Onwaarschijnlijke cijfers over de georganiseerde vernietiging van Irak (De Wereld Morgen) omschrijft de omstandigheden in Irak in het voorbije decennium, en maakt zo duidelijk hoe iets als ISIS er wortels kan schieten.

Wereldvluchtelingendag: Wanneer vluchtelingen de éne oorlog verlaten voor de andere (Knakck.be) is een kort artikel over het probleem van Palestijnse en Syrische vluchtelingen in Irak. Waar vlucht je naartoe als het nergens veilig is.

Montasser AlDe’emeh houdt voor Knack een dagboek bij van zijn bezoek aan Syriëstrijders.

Bilal Benyiach analyseert het probleem van de Europese Syriëstrijders, en geeft zeven tips om Syriëstrijders aan te pakken (Knack).

Op C.I.E. kan je de collegenota’s vinden van Linda Bogaert rond de betekenis van jihad in islam en terrorisme bekeken vanuit de Qur’an. Je vindt er ook een overzicht van haar hand van veroordelingen van IS door moslimleiders.

Op Kennislink vind je artikels over jihadvideo’s en salafisme.

NBC News schetst een portret van Amerikaanse Syriëstrijder Douglas McAuthur McCain. Trouw gaat in gesprek met de vader van de Nederlandse Fatima el-Hadjari.

Bashar al-Assad and the Devil’s Gambit (The Atlantic) neemt de enige winnaar in dit hele conflict onder de loep: de Syrische president al-Assad, die zich onverwacht weer in het kamp van ‘de goeie’ bevindt.

BBC News’ The Rise of the Islamic State geeft de chronologie weer.

ISIS as Start-Up Explosive Growth, Highly Disruptive, Super-Evil geeft een aantal cijfers die aan het denken zetten.

17 things about ISIS and Iraq you need to know (Vox) bespreekt onder andere de rol van het conflict tussen soennieten en sjiieten in het succes van IS (waaronder het feit dat sjiitische president al-Maliki zijn geloofsgenoten bevoordeelt) en een overzicht van de Syrische aanwezigheid van IS op een handig kaartje. Op dezelfde site vind je The 9 biggest myths about ISIS, waar onder andere hun strategie besproken wordt. En als een bonus: een analyse van twee polls over de steun van geïnterviewden voor IS in Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en Gaza. In één van deze vier landen zegt 27% van de 18-24-jarigen IS wel oké te vinden. Welk? Frankrijk.

Is Climate Change Destabilizing Iraq (Slate) bekijkt de impact van waterschaarste op het conflict.

Wie zijn de strijdende machten in Irak? (deredactie)

De sjiitische concurrenten van IS gaan net zo wreed tekeer (TROUW) over de sjiitische tegenhanger van IS, het AHH of Asaib al-Hak.

[Ik heb bewust gekozen om geen foto te gebruiken deze keer, omdat geen enkel beeld de horror eer aandoet.]