20. Waarom wil Bob Marley een ijzeren leeuw zijn?

Bob Marley in de studio

Rastafari, daar gaan we het vandaag over hebben. Enfin, ik ga het daarover hebben. U gaat dit lezen, of wellicht ook gewoon niet. Misschien zit u nu al mentaal in het zonnetje met een cocktail en wat reggae op de radio. Blijf daar gerust: u zit goed.

Rastafari of rasta is een Jamaicaanse syncretische religie. Het is een mengvorm van jodendom en Afrikaanse levensbeschouwingen, opgericht onder impuls van black nationalist Marcus Garvey. De centrale figuur in de beweging is de Ethiopische keizer Haile Selassie. Geboren in 1892 als ras (hertog) Tafari Makonnen, Als lid van de adellijke klasse, werd hij in 1930 gekroond tot keizer van Ethiopië. Zijn volledige titel was “girmāwī ḳadāmāwī ‘aṣē ḫaile śelassie, mō’ā ‘ambassā ze’imneggede yehūda negus negast ze’ītyōṗṗyā, tsehume ‘igzī’a’bihēr” [x], wat zoveel betekent als ‘Zijne Keizerlijke Majesteit, Haile Selassie I, Erfzoon uit het zaad van Salomo(n), de Alles Overwinnende Leeuw van de stam van Juda,  Koning der Koningen, Heer der Heren, Vader der Afrikanen uit het allergeliefde Ethiopië het moederland van de zonen en dochters in diaspora’.

In die titel zit eigenlijk al heel veel over wat Rastafari uiteindelijk zal worden.

Om te beginnen is er Makonnens doopnaam, die hij opnieuw gebruikt wanneer hij de troon bestijgt: Haile Selassie, wat heilige Drievuldigheid betekent. Het verwijst naar zijn Ethiopisch-orthodoxe geloof: De Ethiopisch-orthodoxe Kerk is één van de oudste christengemeenschappen, mogelijks zelfs daterend van de tijd van de apostelen zelf. Vanaf 400 CE* is de Ethiopisch-orthodoxe Kerk ook de staatskerk. Met 36 miljoen leden wereldwijd is ze de grootste oriëntaals-orthodoxe kerk, waartoe ook de Asyrische en Armeense kerken behoren. Binnen de Ethiopisch-orthodoxe Kerk is het geloof in de triniteit absoluut: het idee dat de éne God bestaat uit drie aspecten, de (scheppende) Vader, de (reddende) Zoon en de (werkzame) Heilige Geest is onaantastbaar. Haile Selassie verwijst dus naar die triniteit.

Erfzoon uit het zaad van Salomon verwijst naar de Oudtestamentische koning Salomo, die van de baby die in twee gesneden dreigde te worden. Ook dat is geen toeval. Zoals veel koningen beriep ook de Ethiopische troon zich op historische, legendarische root, in dit geval een bloedlijn naar Menelik I, de zoon van koning Salomo en Makeda, de koningin van Sheba. Deze link wordt gelegd in de 13e eeuwe Kebre Negest, een verzameling van Ethiopische overleveringen die deel uitmaakt van de Rastafari canon.

Salomo is ook een zoon van de nog veel legendarischer koning David (die van Goliath en de slinger). Dit is belangrijk omdat volgens de profetieën uit zijn bloedlijn de Messias zal opstaan: de redder van de joden, die het koningschap van David zal herstellen. Volgens sommigen betekent dit een letterlijke overwinning op de vijanden, volgens anderen gaat het over een spiritueel koningschap. Voor christenen en moslims is Jezus de Messias, voor de meeste joden is hij nog niet geboren. Rastafari zien ook Jezus als Messias, maar geloven ook dat hij al teruggekeerd is: geïncarneerd als… de Ethiopische keizer Haile Selassie.

Leeuw van de stam van Juda verwijst dan weer expliciet naar het jodendom. De Ethiopisch-orthodoxe Kerk benadrukt haar joodse wortels veel sterker dan andere oriëntaals-orthodoxe kerken: ze volgen een groot aantal van de joodse reinheids- en voedingswetten (ital), menstruerende vrouwen mogen de kerk niet binnen, de haarvoorschriften uit Leviticus worden geïnterpreteerd als dreadlocks en naast de zondag wordt ook de sjabbat geobserveerd. De leeuw van Juda is het oudste joodse nationale symbool, en staat symbool voor de stam van koning David. Ja, hij weer.

Koning der Koningen is een titel die door heel wat heersers werd opgeëist [x], en dus ook door de Ethiopische keizer. Het is ook de titel van…. Jezus.

De referentie naar de broeders en zusters in de diaspora, is een verwijzing naar de Ethiopische slaven in Amerika.

Selassie bezocht Jamaica in 1966, een moment dat nog steeds herdacht wordt door Rastafari’s als Grounation Day. Selassie beval de Rastafari-leiders om eerst de Jamaicanen zelf te bevrijden, voor er sprake kon zijn van repatriëring naar Ethiopië. Hij nam geen afstand van de claim dat hij goddelijk zou zijn, en ontmoedigde de beweging geenszins.

Rastafari wordt ook vaak rastafarianisme genoemd, maar rasta’s zelf gebruiken die naam niet, omdat voor hen –ismen horen bij de “Babylonische cultuur”, een verwijzing naar het boek van de Apocalyps [x]. Rastafari geloven dat het Beloofde Land niet Israël was, maar Ethiopië of ‘Zion’, de bron van de mensheid. Ze verlangen naar een fysieke terugkeer naar dat land, maar beoefenen ook de spirituele terugkeer, via het vereren van de Messias, het onderhouden van de oude wetten en het gebruiken van ‘the holy herb’, gan. Ze refereren naar God als Jah, een verkorte versie van het bijbelse JHWH. Hoewel wij rasta’s associëren met reggae, is hun belangrijkste muziekvormen zijn niyabinghi, het ritmisch declameren van psalmteksten, en burru, een specifieke vorm van drummen.

Hoewel er wereldwijd ca. een miljoen aanhangers zijn [x], benoemt slechts 1% van de Jamaicaanse bevolking zichzelf als rasta’s.

* Ik gebruik het minder eurocentrische, meer neutrale (before) common era