9. Schenkt een jinni echt drie wensen?

Getroonde Suleyman en Bilqis met hovelingen, dieren, vogels en jinn, 16e eeuw

Nope. Toch niet.

Om te beginnen heet zo’n geest-uit-de-lamp niet Genie. Het lijkt een beetje heiligschennis, maar sorry Disney: de correct term is jinni. Het woord betekent ‘verborgen’ of ‘uit het zicht’, en houdt verband met termen als majnun (waanzinnig), junjun (waanzin) en janin (embryo, ‘verborgen in de baarmoeder’) [x].

De jinn zijn, net als de engelen, de mensen en de dieren, geschapen door God. Ze zitten tussen engelen en mensen in: ze zijn minder belangrijk dan engelen, maar toch nog steeds onstoffelijk. Ze behoren tot de mythologische klasse van de trickster-figuur: een wezen dat zich onzichtbaar kan maken, en mensen kan helpen of beïnvloeden naar eigen goeddunken. Jinn zijn dus geen slaven van de mens, integendeel. Sommige moslims geloven wel dat elke persoon zijn eigen qarin heeft, een jinn die hem of haar constant gezelschap houdt. Een slechte qarin kan je op het slechte pad brengen, maar een goede qarin is zoals een bewaarengel. [x]

De jinn werden in pre-islamitische tijden vaker gezien als kwaadaardige geesten of demonen, die bezit kunnen nemen van levende mensen en hen aanzetten tot kwaad. In de Arabische traditie werden poëten en profeten daarom met een scheef oog bekeken: wie zegt dat het hun eigen genie was dat hen tot een creatieve woordenbrij aanzette, of goddelijke inspiratie? Toen Mohammed voor het eerst door de engel Jibril werd aangesproken, dacht hij dat het misschien een jinn was, waardoor hij de waarnemingen in eerste instantie wantrouwde.

Jinn zijn opgetrokken uit vuur, en slopen islamitische theologie binnen via folkloristische verhalen. Hun roots liggen in kampvuurverhalen van reizigers over woestijn- en waterbrongeesten. Binnen islam spelen ze een dubbele rol: ze kunnen zowel goed als kwaad zijn (opstandige jinn worden ook shaytans genoemd, duivels dus), en zijn net als mensen onderhevig aan Gods oordeel. In Soera 72 hoort een groep jinn Mohammed prediken, en bekeert zich prompt tot de islam, op de plaats waar nu de Moskee van de Jinn staat. Volgens Soera 34 werd koning Salomo bijgestaan door jinn toen hij de Tempel in Jeruzalem bouwde. In tegenstelling tot de engelen hebben jinn een geslacht én vrije wil, en dus de mogelijkheid om zelf families en samenlevingen op te bouwen.

Het bekende oog wordt, net als het handje van Fatima, ingezet als afweermiddel tegen alle kwade geesten en ongeluksbrengers, en dus ook de jinn. Het gebruik van deze amuletten is een vorm van volksdevotie, die nergens in de Qur’an of Hadith voorkomt, en vooral in Noord-Afrika en bij Noord-Afrikaanse migrantengemeenschappen belangrijk is.

Jinn leven op onreine plaatsen, bv. in een toilet, maar ook in een badhuis of op een kerkhof. Moslims zullen daarom soms een smeekbede (dua) zeggen (of bij wijze van spreuk ophangen) vooraleer zo’n plaats binnen te gaan. Er wordt ook aangeraden om niet te lang op een kerkhof te blijven, om geen jinn aan te trekken.

Slecht gedrag en foute keuzes worden immers soms ook aan jinn toegeschreven: een jinn heeft dan bezit genomen van een mens, of fluistert hem/haar slechte keuzes in. De Qur’an voorlezen kan dan soelaas brengen: een saytan of slechte jinn kan hier niet tegen, en vertrekt vanzelf. Ook zelfdoding wordt weleens aan de valse raad van jinn toegeschreven.

De twee bekendste jinn wonen respectievelijk in de hel en een lamp. Laten we met de minst sympathieke beginnen: Ilblis, de islamitische duivel die weigerde voor Adam te buigen, is volgens Soera 18 een jinni, geboren onder de naam Azazel. Azazel is een bekende voor Supernatural-fans [x], maar hij komt ook al in de TeNaK voor: zijn naam ligt dicht bij het woord ‘zondebok’ [x], wat een aantal interessante theologische implicaties heeft waar ik hier niet op inga (mijn moeder vindt deze artikeltjes nu al te lang). In bijna alle interpretaties van Azazel is hij alleszins een eikel [x]. Niet één van de toffe jinn, dus.

Wel een toffe jinn is degene die Aladdin ontmoet wanneer hij een plekje van zijn gestolen nieuwe lamp wrijft. In De verhalen van Duizend-en-één-Nacht vertelt Sheherazade het verhaal van de jonge straatloper Aladdin, die door een tovenaar vermomd als koopman ingehuurd wordt om een olielamp uit een grot te halen, in ruil voor een eigen positie als koopman. Maar Aladdin komt vast te zitten in de grot. Wanneer hij over een ring wrijft die de tovernaar hem gegeven had, verschijnt er een jinn die hem uit de grot leidt. Wanneer zijn moeder thuis de lamp, die Aladdin meenam, probeert op te blinken, verschijnt er een veel krachtiger jinn, die de wensen van de eigenaar van de lamp in vervulling laat gaan. Wat volgt is een comedy of errors waarbij Aladdin rijk wordt, trouwt met de dochter van de keizer (die de sexy naam Babroulbadour draagt), maar dan de lamp kwijtspeelt omdat hij niet eerlijk was tegen zijn vrouw en vervolgens zijn kasteel naar de Maghreb ziet verhuizen en bijna het loodje legt wanneer een tweede machtige tovenaar verschijnt die de eerste wil wreken.

Oh ja, en het verhaal speelt zich af in China.

Zoals je al kan vermoeden uit voorgaande, is het verhaal ver van authentiek. Het werd door Antoine Galland opgenomen in zijn vertaling van Les Mille et Une Nuits, dat uitgegeven werd in verschillende volumes tussen 1704 en 1717. Galland beweert dat hij het verhaal optekende van een Syriër, maar er zijn geen bronnen van voor 1703 die het verhaal binnen een Arabische of islamitische traditie plaatsen. De koopman/tovenaar is een joodse karikatuur, en het contrast tussen China en de Maghreb is wellicht symbolisch – het uiterste oosten vs. het uiterste westen. Dat doet vermoeden dat het verhaal toch moet ontstaan zijn voor de ontdekking van de Nieuwe Wereld. De portrettering van de jinn is alleszins niet traditioneel. [x]

Maar Aladdin kan er maar wel bij gevaren zijn.

Buiteninterwebze bronnen:

OXTOBY, G.W., World Religions: Western Traditions, 2002

Islam voor Dummies, 2004

Met dank aan Nadia Taous voor haar bijdrage.

 

Meer lezen:

Er is blijkbaar een totaal maffe verklaring voor het concept van de jinn… Het zijn aliens! Een startpunt om meer te ontdekken over deze super wetenschappelijke en theologisch gezien totaal niet problematische theorie vind je hier.